Отровните праски и канцерогениот чипс се само дел од производите кои годинава се вратени од границата на Европската унија. Високото ниво на пестицидот хлорпирифос пронајден во праските од Србија е причина и за предупредувањето објавено на веб-страницата за брза тревога за храна и добиточна храна на Европската комисија. Маја Милојевиќ, вонреден професор на Факултетот за физичка хемија, за N1 вели дека некои култури не можат да се одгледуваат без третман со пестициди, но дека треба правилно да се користат. Земјоделскиот аналитичар Бранислав Гулан е убеден дека Србија ќе ги трпи последиците и дека ќе биде „под острото око“ на контролните механизми на земјите во кои извезува.
Што се случува со храната што се враќа од граница? Дали потрошувачите во Србија се безбедни и дали има разлика помеѓу дозволените пестициди во Србија и во Европската унија? До кој степен ваквите случаи поттикнуваат внатрешни контроли кај домашната група?
На интернет страницата на Европската комисија во понеделникот беше објавено дека на хрватската граница во пратка праски пристигната од Србија е пронајдено високо ниво на пестицид хлорпирифос, па товарот е вратен. Медиумите објавија и дека на 7 јули и кај нас се произведувале праски од границата со Словенија и дека тогаш било утврдено дека праските го содржат пестицидот хлорпирифос.
Меѓутоа, Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство на Србија, како што соопштија, по консултација со стручната јавност донело одлука да даде дозвола за ограничена и контролирана примена на производи за заштита на растенијата на база на хлорпирифос, исклучиво за третман на шеќерна репка, а секоја неовластена употреба на тој вид препарати за други култури е со закон забранета и најстрого казниво.
„Хлорпирифос е многу ефикасен пестицид, тој е и инсектицид, но е штетен и за животните и за луѓето. Едно време беше најпродаваниот пестицид во 60-тите години, но во последните 20 години се прават напори да ја ограничи или забрани неговата употреба“. Од 2020 година кога истече и последната лиценца, таа е забранета кај нас. Сепак, постојат исклучоци од забраната и не сме единствените во светот што го правиме тоа. Овде, производителите на шеќерна репка инсистираа тоа да се дозволи поради неговата незаменливост“, објаснува Маја Милојевиќ во Нови дан на N1.
Како што вели, дозволата првично важела до 2024 и 2025 година. „Значи, за очекување е дека има количини кои не се искористени. А доколку производителите не се информирани, за очекување е да продолжат да го користат доколку го имаат на залиха“, додаде Милојевиќ.
Се вели дека е познато дека хлорпирифосот е исклучително опасен по здравјето, па оттука и неговата забрана. Особено е штетен за чувствителните категории – деца и трудници.
На прашањето кој е одговорен за тоа што производителите не биле информирани дека хлорпирифос веќе не може да се користи, Милојевиќ вели дека вчера се обидела да го купи во земјоделска аптека.
„Ми рекоа дека немаат, но можам да го побарам во друга продавница, каде што е на залиха. И кога ќе ја погледнете целата серија на одговорни, прво мора да тргнеме од личната одговорност на секој продуцент. Нашите списоци на дозволени и забранети производи се прилично усогласени со ЕУ, но не знам како тоа функционира на терен, дали има строга контрола“, рече Милојевиќ.
Таа вели дека е убедена дека хлорпирифос не се користел само на праските, туку праските, вели, само наишле на контрола.
„Хлорпирифос е опасен бидејќи може да доведе до развојни и невролошки нарушувања. Она што најмногу не загрижува е загадувањето на водата и храната. Можам да кажам дека го нема во вода, го следиме во површинските води, го нема, проверив вчера и тоа е добра вест“, изјави Милојевиќ.
Милојевиќ нагласува дека сите пестициди треба да се користат според упатството.
„Доколку го користите производот како што е препорачано од производителот, бидејќи начинот на користење не е нималку тривијален, треба да се концентрирате, да имате оперативни познавања за некои практични работи и тоа не е лесно да се усогласи. Не сум сигурен колку добро се обучени земјоделците за правилна примена, но ако се следи дозволената концентрација, времето кога се користи, бројот на прскања и грејс периодот, нема да ни штети, бидејќи тие вредности ќе биде далеку под границите“, рече таа.
Но, потсетува и на една лоша навика на производителот:
„Се додека треба да произведуваме – едното за семејството, а другото за пазарот, ние како општество нема да напредуваме“, рече таа.
Гулан: Решавањето на проблемите со декрети не е добро
Бранислав Ѓулан вели дека српското земјоделство со години стагнира.
„Одгледуваме овошје на 193.000 хектари, земјоделството ни стагнира со децении, лани имаше пад од осум проценти. Само нашето овоштарство расте секоја година. Кога станува збор за праските, во 2019 година произведовме 48.000 тони, а значителен дел од тие праски требаше да се извезат.
Си направивме лоша услуга“, изјави тој.
Според него, ваквата состојба е резултат на системски нерешени проблеми во земјоделството.
„Решавањето на проблемите со регулативи не донесе добри и долгорочни решенија“, смета Гулан.
Сепак, тој е уверен дека поголемиот дел од родот на праските е безбеден за употреба, иако не може се да се контролира.
„Верувам дека сè е подобро контролирано на пазарот и на големите пазари“, рече тој.
Според Гулан, не е јасно зошто се кријат името на производителот и извозникот на спорните праски.
„Гледате, не ни кажаа од кој производител е, ниту од колкава количина е, па се крие – а сега се шири веста дека овие производители се блиски до властите и затоа се крие. И веднаш се создава сомнеж, се создаваат приказни, недоверба меѓу луѓето, а останатото е последица на владеење со декрети“, рече Гулан.
Што е со контролата на млекото?
Говорејќи за млекото и дозволените количини на афлатоксин, Гулан потсетува дека пред неколку години е отворена националната лабораторија за контрола на млекото, но …
„Официјално беше отворен пред неколку години, сите се сликаа, а лабораторијата не провери ниту грам млеко потоа. „Не работи, велат – немаат пари да ја опремат“, рече тој.
Според неговите податоци, Србија годишно произведува 1,4 милијарди литри млеко, од кои 800 милиони се во легален тек.
„Минатата година увезовме 84.000 тони млеко, 10.000 тони млеко на прагот и околу 12.000 тони сирење. Ова ги покажува нерешените проблеми со сточарството во Србија кое изумира. Ние сме земја која од извозник се претвори во увозник“, нагласи Гулан.
Излупете го овошјето
Маја Миленковиќ советува целото овошје да се лупи.
„Целата кожа мора да се олупи, тоа можете да го направите со натопување во вода или сода бикарбона, тоа не е само приказна, остатоците од пестициди на површината навистина ќе се намалат ако ги чувате овошјето и зеленчукот во сода бикарбона, да речеме. половина час“. Но, она што е внатре е невозможно да се исфрли“, рече таа.
Таа исто така додаде дека треба да се погледне кое овошје и зеленчук се на списокот на зелени и лесно прскани производи и треба повеќе да ги користите.
