Тема која се однесува на функционирањето на правосудниот систем во Македонија, вклучувајќи го работењето на судиите, обвинителите и други правосудни институции, е многу чувствителна и важна, особено кога се поставуваат прашања за нееднакви мерки на правдата, неспроведување на закони и корупција во судството,во услови кога истите тие институции преставуваат извор на корупциски скандали.
1. Застарување на предмети и долг период на чекање за упатен акт за затвор:
Ова е еден од најголемите проблеми во правосудниот систем, особено во контекст на одложување на правдата. Кога предметите се одложуваат или не се поднесуваат на време, тоа не само што го нарушува правото на жртвите на брза и ефикасна правда, туку и ја поткопува довербата на граѓаните во институциите. Застарувањето на предметите се случува најчесто поради неефикасноста на системот, бавните процедури, но и можното влијание на силни криминални групи кои го користат правосудниот систем за своја корист.Доколку се спроведе истрага од надлежните органи врз основните судови во Северна Македонија,ќе дојдеме до фрапантна бројка од правосилни пресуди ,а за кој судиите кој се задолжени за издавање на упатни актови,таквите упатни актови ги чуваат во фијоки и судските депоа со години,што доведува до повторување на кривичните дела од страна на сторителите, сега охрабрени дека никој не им може ништо!
2. Договори помеѓу обвинители и криминалци:
Корупцијата во правосудниот систем е сериозен проблем. Обвинители кои со криминалци прават договори, дали во контекст на намалување на казните или игнорирање на важни предмети, го нарушуваат основниот принцип на правдата. Овие ситуации доведуваат до ситуација во која вистинските криминалци не добиваат казни, додека невини лица страдаат.Не е мал бројот на случаеви кога јавни обвинители кога се во прашање истакнати криминални групи,да со нив шуруваат и по сторено кривично дело воопшто не даваат насоки до МВР истите лица да се бараат, туку напротив сторителите на кривичните дела добиваат една врста на Гресј перриод од страна на обвинителите ,да ги присилат жртвите да го променат исказот, да се откажат од понатамошно кривично гонење и слично,што е честа слика во Северна Македонија,а жртвите од кога ќе увидат дека на ваквиот тип на криминал не можат да се спротистават,едноставно се повлекуваат пред лицето на правдата.
3. Судии кои коцкаат:
Судии кои се во коцкарници или имаат други лични навики кои влијаат на нивната работна етика, а ги има премногу ,го поткопуваат кредибилитетот на правосудниот систем. Кога судии се вмешани во некоректни активности, нивните одлуки може да бидат компромитирани, што ги поставува под прашање легитимноста на пресудите што ги носат,а такви пресуди исто така ги има премногу.
4. Недостиг на тестови за наркотици за обвинители и судии:
Ова е важен сегмент за расчистување во третата власт. Тестовите за дрога на јавни службеници, особено обвинители и судии, би можеле да ја зголемат транспарентноста и да обезбедат заштита од потенцијални некоректни влијанија врз нивните одлуки. Ако некои обвинители или судии имаат пристрасности кои можат да произлезат од лични зависности или други фактори, тоа значително ја намалува довербата во правосудниот систем.
5. Мерки на притвор:
Поставувањето на мерки на притвор за случаи како што е “едно шамарување” може да изгледа неприфатливо во контекст на сериозни криминални дела како што се физички напади или прекршување на законот со дрога. Таков конкретен настан има пред две години во ОЈО Охирд и Основен суд Охрид,кога од страна на Обвинител до судија на претходна постапка,за обичен прекршок според законот за јавен ред и мир,лице кој при вербална расправија удрило шамар на друго лице (познат градежник од Охрид),сторителот најнапред е држен во ПС од ОН Охрид 24 часа и по итна постапка изнбесен пред судија на претходна постапка со барање од страна на надлежен обвинител да на лицето му се определи мерка на обезбедување – Притвор ВО ТРАЕЊЕ ОД 30 ДЕНА, ПОД ОКОЛНОСТИ ДЕКА ЛИЦЕТО МОЖЕЛО ДА ГО ПОВТОРИ ДЕЛОТО И ПОВТОРНО ДА МУ УДРИ ШАМАР НА ОШТЕТЕНОТО ЛИЦЕ ?!Противречноста во мерките може да се јави кога се применуваат различни стандарди за различни видови на кривични дела, што понекогаш создава впечаток дека правосудниот систем е селективен во однос на тежината на престапите,зошто во многу други случаеви за потешки кривични дела,дури и обиди за убиства со тешки телесни повреди, јавниот обвинител не барал мерки за обезбедување?
6. Одговорност на судии и обвинители:
Поставувањето на прашањето за одговорност на судиите и обвинителите за нивните одлуки кои се спротивни на законите е клучно за подобрување на правосудниот систем. Правосудниот систем не треба да биде над законот. Кога судиите и обвинителите не се одговорни за своите одлуки и делувања, тоа може да доведе до нефер судски постапки, селективни казни и неспроведување на закони. Важно е да се има механизми за мониторинг и одговорност за сите актери во правосудниот процес.
Прашањето за проверка на имотната состојба на обвинителите и судиите, особено во контекст на можната некоректност или корупција во правосудниот систем, е клучно за зајакнување на транспарентноста и одговорноста на овие лица во јавната служба. Воведувањето на закон за задолжителна проверка на имотната состојба за изминатите 10 години би можело да биде значаен чекор во борбата против корупцијата и заштитата на јавниот интерес. Еве некои од главните причини зошто таков закон би бил потребен и што можат да бидат потенцијалните предизвици:
7. Прозорност и отчетност на правосудниот систем
Корупцијата и злоупотребата на службената позиција во правосудството може да имаат сериозни последици за довербата на јавноста во правниот систем. Ако се воведе обврска за јавна и редовна проверка на имотната состојба на судиите и обвинителите, тоа би го зголемило нивниот професионализам и транспарентност и би помогнало да се спречи стекнување на несразмерна имотна корист на нелегален начин.
8. Имотна корист и конфликт на интереси
Многу пати се поставува прашањето како обвинители и судии може да се стекнат со значителен имот за краток период, особено ако нивната плата и законски приходи не се соодветни за такво богатство. Ако се воведе закон за задолжителна проверка на имотната состојба, тоа би помогнало да се открие дали некој судија или обвинител има конфликт на интереси или ако има неоправдани богатења. Имотната проверка би можела да ги открие и потенцијалните незаконски влијанија кои можат да ги имаат од бизнис интереси, врски со криминални групи или други сомнителни активност.
9. Подобрување на јавната доверба во правосудството
Еден од најголемите проблеми во правосудниот систем е недоволната доверба на јавноста. Ако јавноста види дека постојат строги мерки за одговорност и транспарентност, особено кај носителите на функциите кои се одговорни за судење и обвинување, тоа може да ја зголеми довербата во правосудниот систем. Редовните проверки на имотната состојба би им покажале на граѓаните дека правосудството не е изолирано од надзор и дека не постојат луѓе што се „над законот“.
10. Обезбедување на правична и независна правда
Правосудните органи треба да бидат пример за непристрасност и неутралност. Ако судии и обвинители можат да се стекнат со голем имот на незаконски начин, тоа ги компромитира нивните способности да донесуваат фер и објективни пресуди. Во многу случаи, богатството стекнато од нелегални или непотизирани активности може да влијае на судиските или обвинителските одлуки, што директно го нарушува принципот на правдата.
11. Прашање на правото и политика
Сепак, воведувањето на таков закон не е едноставно. Постојат и правни и политички препреки за воведување на задолжителна проверка на имотната состојба на судиите и обвинителите. Судската независност е еден од основните принципи на правото, а воведувањето на вакви контроли може да се толкува како обид за политички притисок врз правосудните органи. Исто така, потребно е да се води грижа за заштита на приватноста и слободата на поединците, а проверките мора да бидат објективни и без вклучување на политички влијанија.
Заклучок:
Воведувањето на задолжителна проверка на имотната состојба за обвинители и судии е важен чекор во борбата против корупцијата и за зајакнување на довербата во правосудниот систем. Тоа би придонело за поголема транспарентност и би го зголемило интегритетот на правосудството. Но, за да се реализира ова, потребни се практични, правни и институционални реформи кои ќе го обезбедат почитувањето на основните права, истовремено гарантирајќи дека правосудниот систем останува независен и непристрасен.
Сашо Денесовски
