Недостигот на цитостатички лекови во Босна и Херцеговина е долгорочен проблем кој претставува сериозен предизвик за пациентите кои се соочуваат со рак и чиј тек на болеста зависи од овие лекови. Цитостатиците се терапии кои се користат за запирање на растот и ширењето на малигните клетки во телото, а недостатокот на овие лекови во Босна и Херцеговина може негативно да влијае на ефективноста на лекувањето и исходот на болеста. Тоа се главно лекови кои се користат со децении, а Светската здравствена организација ги прогласи за неопходни за секој здравствен систем и нивното снабдување треба да биде несомнено.
Причините за недостигот на цитостатици во Босна и Херцеговина се различни, а проблемите се јавуваат во различни фази на набавка. Различни фактори доведуваат до тоа, вклучувајќи недоволно снабдување со лекови, доцнење во добивањето дозволи за увоз и недостаток на средства за купување. Можните решенија вклучуваат подобрување на системот за планирање на набавките, поефикасни процедури за набавка и дистрибуција, како и обезбедување на доволно финансиски средства за набавка на цитостатици. Исто така, неопходно е да се подобри соработката помеѓу различните нивоа на власт и здравствените институции со цел да се обезбеди подобра достапност на лекови и подобра грижа за пациентите кои се борат со овие болести.
Поради недостиг на цитостатички лекови, пациентите во Босна и Херцеговина често се принудени да патуваат во други земји за да ги купат потребните лекови. Ова е стресно и финансиски бара многу пациенти и нивните семејства, особено оние кои се соочуваат со долги и скапи третмани.
Системот за набавка на цитостатици во Босна и Херцеговина не е единствен, туку се разликува од кантон до кантон и од здравствена до здравствена установа. Во кантонот Сараево цитостатиците ги увезува „Фондот за здравствено осигурување на кантонот Сараево“. Оваа јавна институција е одговорна за финансирање и организирање на здравствената заштита во кантонот Сараево, вклучувајќи ја и набавката на цитостатици.
Општиот систем за набавка на цитостатици во Босна и Херцеговина се состои од неколку фази:
Планирање на набавки: Здравствените установи во соработка со надлежните институции ја проценуваат потребата од цитостатици врз основа на бројот на пациенти и планираат набавка на соодветни количини на лекови.
Набавка: Набавката се врши преку јавни тендери или директен увоз, во зависност од процедурите пропишани во одреден кантон или здравствена установа. Јавните тендери се најчестиот начин за набавка на цитостатични лекови во Босна и Херцеговина, а добавувачите мора да исполнат одредени услови и критериуми за да можат да добијат договор за набавка на лекови.
Дистрибуција: Стекнати цитостатици се дистрибуираат до здравствените установи во БиХ преку централизирани или децентрализирани системи, во зависност од кантонот или институцијата одговорна за дистрибуција. Сепак, дистрибуцијата на лекови не е секогаш униформа, што може да доведе до недостиг на цитостатици во одредени делови од земјата.
Поради децентрализираниот карактер на системот, не постои единствен систем за информирање на пациентите за недостигот од одредени цитостатици, па самите пациенти често дознаваат за овој проблем дури кога доаѓаат на терапија. Пациентите во овој случај добиваат потврда за недостиг на лекови во здравствената установа, која се користи за подоцнежна рефундација на потрошените пари, за што често чекаат и повеќе од еден месец. Поради неатрактивноста на нашиот пазар за големите фармацевтски компании и нивните дистрибутери, сложените бирократски процедури, честопати не е можно да се набават цитостатици дури ни приватно на пазарот во БиХ. Поради ова, пациентите се принудени да патуваат во соседните земји за да купат лекови, а потоа незаконски да ги префрлаат преку граница – бидејќи за тоа не постои законска можност. Единствена утеха за пациентите е фактот што комерцијалните цени на лековите во соседството, поточно во Србија, се многукратно пониски од оние кај нас.
Трошоци за здравствениот систем
Да го земеме примерот со цитостатичниот лек Карбоплатин, кој се користи во лекувањето на ракот на белите дробови и јајниците: максималната дозволена големопродажна цена на овој лек во доза од 450 mg на пазарот во БиХ е 253 KM со ДДВ, што може да се зголеми. за 25% во продажбата на мало во Федерацијата (18% во РС). Истиот лек на српскиот пазар се продава за околу 50 евра.
Сето тоа доведува до неоправдано доцнење на терапијата, што често има сериозни последици за пациентите, во вид на понатамошен развој и прогноза на болеста, а со тоа и повисоки трошоци за здравствениот систем.
Наведените последици се само дел од можните ефекти од одложување на цитостатичката терапија поради недостиг. Затоа, исклучително е важно болните од рак да добијат навремена и соодветна терапија со цел да се обезбеди најдобар можен третман и да се намали ризикот од понатамошно ширење на болеста.
