Веќе при подготовката, законот кој би ја регулирал областа на психотерапијата ја подели јавноста на два пола. Какви решенија најде министерството? На кого ќе му кажат да на најитните прашања? Како ќе се погрижат помошта што ја добиваат луѓето да биде квалитетна? За содржината на предлог-законот за психотерапија разговаравме со раководителот на работната група за подготовка на ставови за законот за психотерапија, Др. Мојчо Звездана Дерновшек.
Работната група на Министерството за здравство, која го креираше предлог-законот за психотерапија, се очекува во вторник да го испрати текстот на предлогот на натамошна обработка. „Основната цел на законот е да го нарече боб боб“, вели психијатарот и професор др. Мојца Звездана Дерновшек. Таа нагласи дека законот мора да определи барем кој што може да прави и додаде дека мора да има доволно политичка волја да се донесе законот.
Додека работите се повеќе или помалку јасни во здравството, има многу нејаснотии во активностите на оние терапевти кои работат надвор од здравствената заштита. Тие можат да студираат за професија или на Теолошкиот факултет во Љубљана или на Универзитетот Зигмунд Фројд (SFU). Сепак, нема вистинска контрола врз нивното работење, дури и некој што има завршено само „викенд курс“ може да се преправа дека е психотерапевт. Во меѓувреме, потребите на жителите за ваква помош се зголемуваат.
„Во здравството е јасно дека третираме ментални нарушувања. Проблемите со менталното здравје поради широк спектар на заболувања, исто така, може да се спречат со соодветен третман надвор од јавниот здравствен систем. Меѓутоа, за ова ни требаат јасни критериуми кој може да работи, а кој не. Луѓето со викенд курсеви не би ги исполниле овие критериуми“, нагласи Дерновшек.
Како Министерството тргнало кон изнаоѓање решение? Работната група главно беше инспирирана од законот усвоен од Германија во 2019 година. „Во Германија веќе имаа добро организирано поле на психотерапија. Тоа беше спроведено од специјалисти по психијатрија, лекари специјализирани за психотерапија и психолози специјализирани за психотерапија. Сепак, потребите значително пораснаа, па во 2019 година областа беше реформирана. Во системот беше воведена нова професија – психотерапевт. Обезбедија и универзитетски студии и дополнителна специјализација“, објасни Дерновшек. „Прагматично пресметаа дека нема да успеат само со наведените специјалисти. Ако Германија не успее да го направи ова, ќе биде уште помалку за нас“.
Истото се случува и на други места во Европа. Во Белгија вработуваат многу психолози. Тие се обидуваат да ги доближат до луѓето програмите за помош со низок праг, чија основна цел е намалување на штетите. Слично нешто се случува и во Франција. Но, за разлика од Словенија, таму имаат доволно кадар. „Во Словенија немаме ниту лекари, ниту психолози, ниту клинички психолози, ниту психијатри. И со сите постоечки проширувања што ги планиравме во националната програма за ментално здравје, нема да можеме да ги покриеме потребите“, рече Дерновшек. За безбедно и достапно лекување од психотерапевти надвор од здравствената заштита, клучно е доброто планирање на она што некој би можел да го направи.
Во јавноста јасно се формираа два пола со сосема различни погледи на теренот. Повеќе за нивните ставови во написот Соопштението на законот за психотерапија одвојува. Кого ќе одобри министерството?
Кој ќе може да добие лиценца?
Законот утврдува лиценци, жалбена постапка, етички стандарди и редовен и вонреден професионален надзор, како што во моментов е регулирано од Лекарското друштво на Словенија и Здружението за медицинска и акушерска грижа на Словенија – Здружение на професионални здруженија на медицински сестри, акушерки и медицински Техничари од Словенија. Со предлог-законот се утврдуваат и услови за психотерапевт супервизор.
Дебатата за изготвувањето на законот беше вжештена, а една од првите камени на сопнување беше именувањето на психотерапевти. Од таканаречената медицинска страна, се прават напори да се класифицираат терапевтите кои не работат во областа на здравството под психосоцијално советување. Терапевтите надвор од здравствениот систем се противат на овој предлог и нагласуваат дека не смеат да даваат совети на своите клиенти за време на лекувањето. Во работната група ги ислушаа последните. „Психосоцијалното советување е дефинирано во Законот за социјално осигурување“, нагласи Дерновшек и додаде: „Не знам дали е паметно да се измешаат овие две работи“.
Критериумите за добивање лиценца беа сумирани во министерството според претходно споменатиот германски закон. За да добијат лиценца, психотерапевтите ќе треба да имаат соодветно образование, а ќе треба да завршат и одреден број часови работа со корисници под надзор. За да ја задржат лиценцата ќе мора да бидат неказнето, ќе мора да ги следат и дрските стандарди. За да ја обноват лиценцата, ќе мора да поминат годишна дополнителна обука и да имаат редовен надзор.
Ако од психотерапевтите се бара да имаат високо образование за да добијат лиценца, дали тоа ќе биде пречка за студентите кои студираат на SFU, кој е акредитиран во Австрија, но не и во Словенија? Дерновшек одговори дека нема. „Во Словенија под одредени услови важат дури и дипломите од странство. Во зависност од наставната програма и содржината на студијата, таа би можела да ги исполни критериумите за добивање лиценца“, објасни таа. На психијатрите и клиничките психолози нема да им треба лиценца, но доколку сакаат ќе можат да добијат лиценца.
Немедицинската страна, во која доминираат дипломирани студенти на љубљанскиот Богослов и СФУ, сака да основа комора. Овие нема да ги формира државата, туку предлог-законот е напишан така што самите вработени можат да ја основаат комората, како што важи и за професиите во здравството. Во предлог-законот за психотерапија се вели дека министерството ќе додели јавно овластување на еден носител на одредено време, рече Дерновшек. Според овој предлог-закон, носителот на јавни овластувања потоа ќе внимава на лиценците, ќе води регистар на психотерапевти, ќе врши стручен надзор, ќе формира апелационо тело или почесен трибунал и ќе донесува упатства и акти.
Со предлог-законот се предлага и преоден период за исполнување на условите, за да можат да се прилагодат и психотерапевтите и образовните институции. Засега во завршните и преодните одредби не е одреден преодниот рок, потенцира Дерновшек, додавајќи дека размислувале дека може да трае и пет до седум години.
Информациите од огласите ќе бидат заменети со регистарот
Со воведувањето на лиценците и регистрите, корисниците ќе имаат можност да се запознаат со квалификациите на терапевтот во регистарот, а не повеќе во огласи или на нивните веб-страници, нагласи Дерновшек. Во регистарот ќе може да се види од кое училиште завршил психотерапевтот, кој модалитет го нуди и со кого работи (деца, адолесценти, возрасни, семејства, парови или групи).
Лиценците ќе и овозможат на државата да дознае колку луѓе се обучени за психотерапија и каде ја добиле својата обука. Во моментов ги немаме овие информации. „Во моментов, дури и за психијатри и клинички психолози, не можам да кажам колку завршиле когнитивно-бихејвиорални студии, а колку завршиле семејна психотерапија“, илустрира Дерновшек. Таа додаде дека дури и пациентката која сама ја прифаќа на лекување знае само дека е психијатар, но не и кој курс на психотерапија го завршила, ниту дали воопшто го завршила.
Дали новата регулатива ќе ја зголеми пристапноста? „Предлог-законот за психотерапија не зборува за финансирање“, јасен беше Дерновшек. Таа потсети дека Министерството за здравство планира пилот проект во кој психотерапевт би бил вклучен во пет центри за ментално здравје за возрасни. Пилот-проектот ќе се одвива паралелно со лиценцирањето, но штом ќе се заврши, ќе видиме што може да се направи. Таа нагласи дека и покрај присуството на психотерапевти во тимот на центарот, со најтешките случаи ќе се справат оние кои се најквалификуваните за лекување – имено психијатри и специјалисти по клиничка психологија.
Генерално, Дерновшек смета дека за пациентите би било подобро доколку психијатри, клинички психолози и психотерапевти, кои не се лекари, соработуваат во лекувањето на пациентот. „Како психијатар, важно ми е да знам кого посетуваат сите мои пациенти. Ако посетуваат психотерапевт, мислам дека е важно да се биде во контакт со него“, опиша таа и додаде дека во Словенија има голема соработка меѓу психијатри и психотерапевти од различни модалитети, бидејќи во спротивно пациентите не би добиле психотерапија.
За време на прилично бурна јавна дебата, соработката на лекарите и терапевтите надвор од здравството беше споредувана и со соработката на онколог и исцелител. Дерновшек одговара: „Не знам што мислат онколозите, но можеби не би било лошо некогаш да се сретнат и да го мислат она што луѓето всушност го мислат и прават. Пациентите бараат помош и од лекари и од исцелители. Но, ако ние лекарите кажеме дека сме против медицински третман, само ќе постигнеме пациентите да не ни кажуваат каде одат и што друго земаат“.
Како инаку Дерновшек ја коментира жестоката дебата што го придружуваше креирањето на предлог-законот? „Ми се допаѓа дискусијата. Таа нагласи дека целта на работната група е дискусија. Иако работната група беше силно критикувана од многумина, таа добро соработуваше. Но, би сакал сите страни не само да укажат на проблемите, туку и да бараат решенија за нив.
