Онкогенетиката, релативно млада гранка на медицината, ја испитува генетиката на малигните тумори и обезбедува информации кои спасуваат живот. Според интернистот д-р Александар Антовиќ, светот зборува за неа во последните 20 години, откако беше мапиран човечкиот геном, а во медиумите – откако холивудската актерка Анџелина Џоли ги отстрани градите поради генетскиот ризик од рак. Тој во интервју за порталот N1 зборуваше за насочена, персонализирана онкотерапија, оценувајќи дека тоа е „единствената шанса на човештвото во борбата против ракот“.
Според податоците на Институтот „Батут“ за периодот од 2016 до 2020 година, во Србија годишно се дијагностицираат приближно 41.000 луѓе со малигни тумори, а во 2019 година тој број надминал дури 42.000. Ракот зема од 20 до 21 илјада животи годишно и оваа црна фигура е во тој опсег од 2006 година. Најчести случаи се ракот на дојката, грлото на матката, белите дробови и дебелото црево.
Трамболина
Батут регистрирал и дека секоја година кај нас просечно 350 деца од двата пола – од новороденчиња до 19 години – заболуваат од некаков малигнитет, а околу 40 ја губат битката.
Податоците се застрашувачки, а како светот се бори со ракот, кои се новите методи и колку ни се достапни? Надежите се во онкогенетиката и насочената терапија.
Што е онкогенетика, а што е насочена, персонализирана онкотерапија?
Онкогенетиката ја одредува генетиката на туморите. Нашата јавност не знае за него толку многу како за другите гранки на медицината… Можеме да кажеме дека излезе од пелени и полека се потпира на сопствените нозе во светот на медицината, вели д-р Антовиќ.
Но, се почесто се слуша терминот „персонализирана онкотерапија“, што некако води до заклучок дека секој тумор е различен. „Туморите се многу хетерогени (различни), и меѓу два исти тумори кај различни пациенти, па дури и во еден тумор наоѓаме различни клетки и различни мутации во различни делови на истиот тумор. Токму затоа персонализираниот пристап кон терапијата на туморот ни помага на подобар начин да се избориме со ваквата тешка болест“, вели д-р Антовиќ.
Онкогенетиката, објаснува тој, ја испитува генетиката на малигните тумори и со тестирање на туморот се откриваат мутациите што ги содржи туморот. „И токму овие мутации го прават туморот да расте. Кога ќе откриеме кои мутации содржи туморот, можеме да ја одредиме целната терапија за токму таа мутација пронајдена во туморот и на тој начин да бидеме посигурни во изборот на терапија. Тоа е терапевтска гранка на онкогенетиката. Од друга страна, има превентивна онкогенетика – кога имаме здрава личност која ја тестираме за наследни мутации кои можат да го зголемат ризикот од развој на малигнен тумор“, вели д-р Антовиќ, наведувајќи ја како пример Анџелина Џоли, чија анализа покажала дека таа има висок ризик од рак на дојка.
Во случај да се покаже дека некој има висок ризик за тумор – ваквото знаење може да биде од голема помош во превенцијата. „Во тој случај применуваме превентивни мерки кои го намалуваат ризикот од формирање на тумор или, доколку се појави, да го дијагностицираме во рана фаза кога некои тумори се целосно излечиви, а други имаат многу подобра прогноза отколку кога туморот е откриени во подоцнежните фази“, вели интернистот.
На прашањето кој резултат од анализата (односно процентот на веројатност за тумори) е за некаков одговор – промена на животниот стил, следење, некаква терапија – вели докторот – повеќе од 50 проценти …
„Генетиката игра голема улога во развојот на некои тумори, како што е генот BRCA за рак на дојка, кој во одредени варијанти дава 80% ризик жената или мажот (да, и мажите можат да добијат рак на дојка) да развијат дојка. рак. Тој ризик е дефинитивно еден на кој треба да се реагира. Сè што е над 50% ризик е висок ризик“, вели тој и додава дека надлежниот лекар проценува дали е неопходно да се преземат превентивни мерки кога ќе се открие мутација на еден од гените што предизвикуваат малигни тумори.
На прашањето дали луѓето кои имаат близок роднина (родител, брат, сестра) кој имал тумор нужно имаат висок или поголем ризик и самите да добијат ист или сличен тумор, д-р Антовиќ одговара – не мора. „Некои тумори се јавуваат само кај еден член од семејството. Ризикот секако се зголемува со секој нов член на семејството кој ќе развие малигнен тумор“, вели тој.
Штом имаме два или повеќе членови од семејството кај кои се развива ист или сличен тумор, тоа може да биде знак дека е неопходно да се испита генетиката на членовите на семејството, посочува соговорникот на порталот N1.
Дали секој тумор може да се третира со целна терапија?
Д-р Антовиќ објаснува дека таргетираната терапија е системска терапија и дека речиси на сите места може да стигне до туморот. „Исклучок се туморите на мозокот поради хемато-енцефаличната бариера, која не дозволува некои лекови да стигнат до мозокот“, додава тој.
На прашањето дали глиобластомот може да „исчезне“ на овој начин, соговорникот на порталот N1 наведува дека се работи за еден од најагресивните тумори и дека неговата прогноза е многу лоша. „Имаме случаи каде што по примената на вакцината против туморот туморот исчезнува и одредено време е во мирна фаза – велиме во ремисија – но, за жал, тешко е да се каже дека е можно целосно излекување“, додава тој. .
Приватна архива на д-р Александар Антовиќ
Зборувајќи за терапијата на туморот, д-р Антовиќ истакнува дека тоа има свои чекори – дека речиси секогаш се оддалечува од стандардната хемотерапија или операција, ако е можно. Најдобро е, посочува, ако туморот реагира на стандардна терапија. „Кога веќе не можеме да го контролираме туморот со стандардна хемотерапија, одиме на насочена терапија која влијае и на примарниот тумор и на метастазите. Со други зборови, таргетираната терапија ретко е прв избор во терапијата“, објаснува докторката.
Анализи и терапии во Србија
Соговорникот на нашиот портал наведува дека и кај нас се прават одредени анализи на повеќе гени. Туморите, сепак, имаат мутации на многу различни гени и најдобро е, нагласува, да се направи сеопфатна анализа, со голем број гени… „Како и тестот за прецизност на Рак кој тестира 766 гени. Тоа се прави во Германија и Германија, веднаш до Америка, има постигнато најголем напредок во онкогенетиката“, додава тој.
А дали е можно овие „персонализирани“ лекови да се набават во Србија или сите треба да се купуваат и примаат само во странство? Д-р Антовиќ одговара – најголем дел од лековите кои таргетираат специфични мутации може да се добијат во Србија, тие се регистрирани и достапни во аптеките. „За жал, најголемиот дел од оваа иновативна терапија не е покриен од здравствениот фонд, иако тоа е случај во повеќето земји во светот бидејќи оваа терапија е скапа и релативно нова во медицината“, објаснува тој.
Лекови против туморски вакцини
Борбата против клетките на туморот се води со лекови и вакцини за тумори. Објаснувајќи ја разликата во дејството, д-р Антовиќ наведува дека лековите главно насочени кон една или две специфични мутации.
„Ако пациентот има среќа и туморот има само една или две мутации и ако сите туморски клетки имаат одредена мутација, тогаш персонализираната терапија со лекови е одличен избор. Повеќето тумори, за жал, имаат мутации на повеќе гени, а за некои мутации дури и нема лекови бидејќи тешко се прават. Затоа вакцината против туморот денес е најсовремен начин за терапија на туморот, бидејќи за секоја мутација што ја наоѓаме во туморот, таа создава специфичен пептид (протеин) кој цели кон одредена мутација и му кажува на имунолошкиот систем да ја уништи туморската клетка. објаснува тој.
Постојат повеќе видови на вакцини за тумори, а нашиот соговорник посочува дека пептидната се покажала како најдобра. „Таа вакцина се добива во Германија и вкупната цена за анализа на туморот, производство на вакцина и администрација на вакцината со следење на ефектот е околу 80.000 евра“, вели тој, одговарајќи на прашањето колку може да чини оваа скапа терапија.
Може ли да се каже дека насочените терапии се „голема шанса“ во борбата на човештвото против ракот? На ова прашање нашиот соговорник вели – тие се единствената шанса на човештвото во таа борба …
„Бројни студии покажуваат дека некои видови на рак кои биле неизлечиви пред 20 години и значеле фатален исход во рок од една или две години, сега се во фаза кога можеме да кажеме дека постигнуваме повеќегодишни ремисии и долготрајна мирна фаза на болеста. “, заклучува д-р Антовиќ.
