Агенцијата за подршка на туризмот на Република Северна Македонија, институција создадена со благородна цел – да го поттикне развојот на туристичкиот сектор, се покажа како генератор на организиран криминал и висока корупција, каде што јавните пари се претвораат во приватно богатство на политички поврзани лица.
Механизмот на организираниот криминал
Наместо транспарентен систем за доделување субвенции врз база на објективни критериуми, Агенцијата функционира како добро организирана криминална мрежа каде што се краде на системски начин. Оваа није обична корупција – ова е сложен механизам на организиран криминал кој опфаќа создавање фиктивни фирми, фалсификување документи, координирани активности меѓу различни нивоа на власт и софистициран систем за перење пари.
Субвенциите, кои требаше да бидат мотор на туристичкиот развој, завршуваат во добро организирана схема за грабање јавни средства преку фиктивни туристички агенции, фантомски проекти и лица кои со туризмот имаат врска колку што има зајакот со астронаутиката.
Анатомијата на системската корупција
Процедурите за доделување средства се дизајнирани да бидат доволно сложени за да одвратат чесни апликанти, а истовремено доволно флексибилни за да им овозможат на “внатрешните” лица лесен пристап до јавните пари. Критериумите се менуваат според потребите на моменталните фаворити, а комисиите за оценување се составени од лица чија единствена квалификација е партиската книшка.
Милионските злоупотреби – бројки што зборуваат
Според достапни информации, Агенцијата има распределено над 50 милиони евра субвенции во последните години, при што голем дел од овие средства завршиле во сомнителни канали. Само во период од 2019-2023 година, се проценува дека се исплатени над 15 милиони евра на субвенции за кои не постои соодветна документација за нивната реална употреба.
Особено скандалозни се исплатите за:
- “Промоција на туризмот во странство” – над 8 милиони евра за неегзистентни кампањи
- “Субвенции за туристички аранжмани” – над 12 милиони евра, вклучувајќи и легендарните субвенции за “деца до 7 години кои не плаќаат аранжмани”
- “Обука на туристички кадри” – над 3 милиони евра за програми кои постојат само на хартија
- “Развој на рурален туризам” – над 6 милиони евра за проекти кои никогаш не се реализирани
Фабриката за милионери
Најскандалозен е фактот што секој директор кој стапнал на функција во Агенцијата излегува од функцијата како добар бизнисмен со сопствена винарија, ресторан или туристички комплекс. Како е тоа возможно лице со плата од 80.000 денари месечно за 4 години да се стекне со недвижен имот вреден над 1 милион евра?
Уште поскандалозен е случајот на вработена која со плата од 30.000 денари за само 4 години се стекнала со недвижен имот вреден над 1 милион евра во Струга. Оваа математика не се поклопува со никакви легални извори на приходи и укажува на директна кражба од јавната каса.
Политичката заштита и организираното прикривање
Зад овој хаос стојат високи политички функционери кои ја користат Агенцијата како лична каса за наградување на политички врски и купување лојалност. Оваа политичка заштита ја прави институцијата практично неранлива за критики и отпорна на реформи.
Свесното прикривање на криминалот
Укинувањето на Агенцијата за подршка на туризмот и нејзиното преименување во Сектор во Министерството за транспорт и врски не е случајност – ова е свесна стратегија за прикривање на криминалот. Со оваа реорганизација се цели:
- Уништување на трагови за минатите злоупотреби
- Пренесување на одговорноста во друга институција
- Избегнување детални истраги за исплатените субвенции
- Создавање алиби дека “стариот систем е укинат”
Ова е класичен пример на институционално перење на одговорност, каде што наместо да се казнат виновните, се менува само името на институцијата.
Итна потреба од детална истрага
Потребна е детална и независна истрага за исплата на сите средства на име субвенции на туристички агенции и други оператори во последните 10 години. Оваа истрага мора да вклучи:
- Ревизија на сите исплатени субвенции над 10.000 евра
- Проверка на постоењето и работењето на сите корисници на субвенции
- Анализа на имотната состојба на сите директори и клучни вработени
- Истрага за координирани активности меѓу различни нивоа на власт
- Проверка на банковните трансакции поврзани со субвенциите
Последиците за вистинскиот туризм
Додека се краделе милиони на фиктивни проекти, вистинскиот туристички сектор трпеше. Мали хотели, ресторани, туристички водичи и други легитимни учесници во туризмот се принудени да се борат за како да платат струја и персонал, додека политички поврзаните субјекти ги грабаа најголемите парчиња од колачот.
Епилог: Време е за правда
Агенцијата за подршка на туризмот не беше само корумпирана институција – таа беше добро организирана криминална мрежа која системски ги крадеше парите на граѓаните. Фактот што секој директор излегува како милионер, а вработените со скромни плати се стекнуваат со луксузни имоти, е доказ за директна кражба од државната каса.
Граѓаните заслужуваат да знаат каде завршиле нивните даночни пари, а виновните мораат да одговараат пред правдата. Само со детална истрага и казнување на виновните можеме да спречиме вакви криминални схеми во иднина.
Времето за одговорност е сега – криминалот не смее да остане безказнен.
Сашо Денесовски
