Парадоксот на самопрогласените заштитници
Охрид, бисерот на македонското културно наследство и дел од листата на светското наследство на УНЕСКО, денес се наоѓа во парадоксална ситуација. Истите актери кои со своите одлуки и постапки придонесоа за неговата деградација, сега се позиционираат како негови заштитници и спасители. Овој феномен не е само локална аномалија, туку симптом на поширок проблем во начинот на кој се третира културното наследство во земјата.
Анатомија на институционалната хипокризија
Самопрогласените “стручни фели”
Формирањето на различни комисии, работни групи и стручни тела од лица кои претходно имале директна одговорност за донесување контроверзни урбанистички и градежни одлуки претставува класичен пример на институционална хипокризија. Кога оние што учествувале во процесите што довеле до деградација на културното наследство сега се презентираат како негови заштитници, тоа не само што го нарушува кредибилитетот на процесот, туку и ја дискредитира самата идеја за заштита.
Особено проблематично е користењето на несоодветни или измислени титулари како “новинар-туризмолог” што укажува на обид за креирање на привид на стручност таму каде што таа не постои. Ваквите пракси не само што ја збунуваат јавноста, туку и ја омаловажуваат вистинската стручност и експертиза.
Проблемот со локалната власт
Локалните власти, кои според законската рамка се одговорни за заштита на животната средина и културното наследство на својата територија, се покажаа како неефикасни, а во некои случаи и како директни учесници во процесите на деградација. Фактот што истите лица кои службено го девастираа Охрид сега во “пензионерски” период се обидуваат да се позиционираат како негови заштитници претставува не само морален, туку и логичен парадокс.
Конкретни примери на девастација
Случајот со храмот на Свети Андрија
Еден од најшокантните примери на несоодветно постапување со културното наследство е интервенцијата на храмот на Свети Андрија во стариот дел на Охрид. Покривањето на овој историски објект со “илјадници тони армиран бетон” преку ноќ претставува не само археолошко – архитектонски вандализам, туку и директно кршење на принципите за заштита на културните споменици.
Парадоксот е дополнително зголемен од фактот што лицето одговорно за оваа интервенција сега се промовира како заштитник на културата. Ваквите примери јасно илустрираат колку длабоко се вкоренети институционалните противречности во системот.
Улогата и одговорноста на медиумите
Отсуството на критичко новинарство
Медиумите, како четврта власт во демократското општество, имаат клучна улога во контролата и критичкото следење на работата на институциите. Меѓутоа, наместо да се вклучат во објективно критично новинарство што ќе ги укаже бројните недостатоци во заштитата на Охрид, дел од новинарската заедница се претвори во платформа за промоција на спорни личности и иницијативи.
Проблемот со “глумењето величини”
Кога новинари наместо да истражуваат и критички анализираат, почнуваат да “глумат величини” и да “забегаваат”, тоа претставува сериозен проблем за демократскиот дискурс. Јавноста има право на објективни информации за состојбата со културното наследство, а не на пропагандни материјали што го промовираат статус кво.
Последиците по УНЕСКО статусот
Заканата од исклучување
Охрид веќе неколку години се наоѓа на листата на загрозено светско наследство на УНЕСКО. Наместо сериозни реформи и промени во пристапот кон заштитата, се создаваат привидни комисии и иницијативи што треба да го “доближат повеќе или помалку до УНЕСКО”. Ваквиот површен пристап не само што не ги решава основните проблеми, туку и го зголемува ризикот од дефинитивно губење на престижниот статус.
Меѓународната репутација
Секоја дополнителна деградација на Охрид не влијае само локално, туку ја нарушува и меѓународната репутација на земјата како одговорен чувар на светското културно наследство. Ова има долгорочни последици за туристичката индустрија, културната дипломатија и општиот имиџ на државата.
Потребата од системски промени
Транспарентност и одговорност
За да се надминат овие проблеми, потребни се корените системски промени што ќе обезбедат:
- Транспарентност во работата на сите институции одговорни за заштита на културното наследство
- Јасни критериуми за учество во стручни тела и комисии
- Механизми за одговорност за претходни грешки и пропусти
- Независни оценки на досегашните интервенции
Вистинска стручност
Наместо самопрогласени експерти, потребно е вклучување на вистински признати стручњаци од областа на конзервацијата, археологијата, архитектурата и урбанизмот. Овие експерти треба да бидат независни од локалните политички и економски интереси.
Јакнење на критичкото новинарство
Медиумите мора да ја вратат својата примарна функција на контрола и критичко известување. Ова подразбира инвестирање во стручно новинарство, независност од политички и економски притисоци, и посветеност кон јавниот интерес.
Заклучок: Меѓу реториката и реалноста
Охрид не може да биде заштитен со реторика и декларации. Потребни се конкретни, измерливи чекори што ќе ги вратат довербата на меѓународната заедница и ќе обезбедат долгорочна заштита на ова безценето културно наследство.
Дотогаш, додека истите актери што го девастираа Охрид продолжуваат да се позиционираат како негови заштитници, додека медиумите избегнуваат критично известување, и додека институциите функционираат врз основа на личи интереси наместо стручни критериуми, Охрид ќе остане заложник на системот што го создаде проблемот наместо да го реши.
Времето за козметски промени и привидни решенија одамна помина. Охрид заслужува повеќе од тоа – заслужува вистинска, стручна, транспарентна и одговорна заштита што ќе го зачува за идните генерации како што тој заслужува.
Сашо Денесовски
