Босна и Херцеговина и Србија го забранија извозот на производи од дрво поради големиот прилив на купувачи од странство и експлозијата на цените како резултат на тоа. Дури и стоката наменета за Словенија е така заглавена во овие две земји, што е проблем, бидејќи во овој момент нашите увозници и трговци полнат магацини за грејната сезона.
Во последните недели, увозниците на дрвени производи Инглес од Шенџур и Биолс Хоризонт од Марибор останаа без добар дел од планираните испораки на трупци, пелети и брикети. Србија и Босна и Херцеговина го забранија извозот на производи од дрво за 60, односно 90 дена.
Инглес – компанија која остварува околу 2,5 милиони годишни приходи – најголем дел од нив увезува од БиХ и Србија, а Биолс Хоризонт со годишна продажба од осум милиони евра, од таму добива 40 отсто од огревното дрво, пелети и брикети. „Од датумот на забраната, нема повеќе извоз од двете земји, ниту за нарачаните количини, бидејќи царината е прекината“, објасни Дејан Цверлин од Биолс Хоризонт, кој продава производи од дрво на големите словенечки технички трговци.
Поради ситуацијата, Инглес веќе ја прекина продажбата на големо и продава само на физички лица, но поради таквиот пад на количините, директорот Марјан Планиншек стравува дека луѓето ќе бидат пречекани со празни полици наесен, кога повеќето купуваат дрва за грејната сезона. . „Во овој момент, по правило, се складираме пред есенскиот пораст на продажбата. Минатиот месец и овој месец требаше да добиеме вкупно 80 приколки, од нив пристигнаа 14“, ни рече тој.
Зошто забраната?
Како што соопшти N1 Сараево, забраната се случила на предлог на стопанството, кое пријавило нагло зголемување на побарувачката од странство, а со тоа и на цените. „Воведуваме забрана за извоз на тркалезно дрво, пелети и суво огревно дрво само затоа што цената на пелетите поскапе за 155 проценти. Извозот е зголемен за 78 отсто во првите пет месеци од годинава во однос на истиот период лани, а се очекуваше и натамошен раст. Огревното дрво за греење ќе поскапеше за 40 отсто, ако не преземевме нешто, како ќе го поднесат нашите жители“, рече министерот за надворешна трговија Сташа Кошарац при донесувањето на мерката (видео изјава на босански јазик подолу).
Како што ни објасни Планиншек, ситуацијата почнала да се влошува по почетокот на војната во Украина, од каде Германците увезувале многу струготини за производство на пелети. Бидејќи сега имаат ограничен пристап до суровини, производството е помало. Во исто време, поради високата цена на енергијата и песимистичките прогнози пред претстојната зима, купувачите од Италија, Австрија и Германија веќе имаат голема побарувачка за горива од дрво. Како резултат на тоа почна да се зголемува притисокот на пазарот на балканските земји и растот на цените. Цената на пелетите, на пример, порасна од 150 на 300 евра по палета. Како резултат на тоа, и Србија и БиХ го забранија извозот.
Но, не сите во БиХ се убедени дека тоа е вистинската мерка. Така, енергетскиот експерт Нихад Харбаш за N1 Сараево предупреди дека по завршувањето на забраната компаниите сепак ќе ги извезуваат количините што моментално ги акумулираат, само што тогаш поради силно краткорочно зголемување на количините цената уште повеќе ќе порасне. . Според него, ова во моментов е лоша мерка за босанските производители, бидејќи тие живеат од извозот. Планиншек, исто така, оценува дека тоа ќе ги направи цените уште подиви. „По речиси една недела затворање, цените во Босна и Херцеговина воопшто не паднаа, иако сега има очигледна прекумерна понуда. Наесен всушност ќе имаат аукција за да видат кој најмногу ќе понуди“.
Веќе двојни цени
Нашите трговци веќе чувствуваат недостиг од количини на пазарот. Во Меркур ни потврдија – ако само општо – дека поради ограничувањата, а на некои места дури и забраните за извоз „веќе има тесни грла во синџирите за набавки и значително зголемување на цените“. Од друга страна, оттаму напоменуваат дека поради моменталната неизвесна состојба и најавените поскапувања, откупувачите годинава почнале да се складираат на енергетски производи порано од вообичаено. Побарувачката е значително поголема, велат тие.
Планиншек рече дека се уште имаат залиха за месец и половина (оваа проценка се заснова на минатогодишната „нормална“ побарувачка, која годинава е поголема). Но, стравува дека во август и септември, кога побарувачката е најголема, ќе имаат празни магацини. „По правило, летото полневме залихи, кои потоа ги продававме наесен, кога има најголема побарувачка“, ни објасни тој.
Слично рече и Цверлин, додавајќи дека тие се уште можат да снабдуваат во моментов, но со секоја промена на пазарот доаѓаат нови ризици. Ја заменуваат набавката од Хрватска, но нема да можат во целост. Нашите цени веќе нагло пораснаа. Порано вреќа со пелети од 15 килограми беше 3,99 евра, сега е повеќе од 8 евра“, вели Цверлин. Тој не може да одговори на прашањето какви ќе бидат наесен поради нестабилноста. Цените се менуваат неделно.
Според податоците на Заводот за статистика на Република Словенија (Сурс), горивата од дрво сочинувале дури половина од вкупната потрошувачка на извори на енергија за греење на домаќинствата минатата година. Тешко е да се каже колку домаќинства се греат на овој начин. Исто така, барем во руралните средини, поголем дел од локалното снабдување веројатно е од словенечките шуми, па затоа е тешко да се процени степенот на проблемот.
Повици од странство
Како што рекоа Планиншек и Цверлин, распродадени се и словенечките производители на горива за дрво. Дополнително, ги покачуваат и цените бидејќи од една страна се поскапува производството, а од друга има и притисок од откупувачите од странство. „Побарувачката е луда“, ни рече Јоже Осредкар, сопственик на мала фабрика за пелети во близина на Врхника, која снабдува околу 100 домаќинства осум години од нејзиното формирање.
Годинава има и доста јавувања од странство. „Добиваме повици од Австрија и Италија, понекогаш и од поединци кои сакаат да обезбедат залихи за претстојната грејна сезона кога прогнозата е мрачна, а веројатно нè наоѓаат на интернет. Не знам што ќе се случи во септември, кога побарувачката е обично најголема“. Одбива нови клиенти, бидејќи не може да го зголеми производството за толку кратко време, за тоа би морал да купи нова машина. „Доколку гледам само на економијата, во овој момент би можел да се префрлам на италијански клиент и да заработам повеќе од кога било.
Оваа деловна година е најтурбулентна за него досега. „Во јануари струјата ни поскапе за 600 проценти. Тогаш се префрливме на генератор кој работи на нафта, но потоа и тој поскапе, па нема алтернатива. Така, цените на пелетите се зголемија за околу 50 проценти во последната година. Веќе шест пати годинава ја покачивме цената на пелетите, бидејќи секогаш се трудиме што помалку да ги покачиме цените. Претходно цената на пелетите беше практично иста цели седум години“, објаснува соговорникот.
Тие не се компетентни
Но, засега останува неодговорено прашањето дали политиката ќе се обиде преку дипломатија да постигне барем веќе нарачаните количини да стигнат во Словенија. Од Министерството за земјоделство на чело со Ирена Шинко ни рекоа дека ова прашање е во надлежност на Министерството за економија на чело со Матјаж Хан. Од тука, во четвртокот, не информираа дека и тие не се надлежни, бидејќи се работи за користење на дрво за енергија. Прашања испративме и до Министерството за инфраструктура со кое раководи Бојан Кумер и чекаме одговор.
Но, од Министерството за економија додаваат дека дрвото го сметаат пред се како корисен одржлив материјал за индустриска преработка, а не како извор на енергија, па затоа со различни активности поттикнуваат „преработка на словенечкото дрво во производи со висока додадена вредност според принципот на каскадна употреба на дрво“. Меѓу другото, сега имаат отворени два тендери за субвенции во вкупен износ од 28 милиони евра.
