Како што пишува Слободан Милановиќ од Шумарскиот факултет во Белград, Србија не е подготвена за предизвиците од шумските пожари, кои се зголемуваат поради климатските промени. Клучот е во превенцијата, а клучот за превенцијата е во – мапирањето на минатите, сегашните и идните шумски пожари.
За разлика од многу други локалитети низ северната хемисфера, оваа година во Србија се регистрирани многу малку шумски пожари. Според податоците на Европскиот информативен систем за шумски пожари (EFFIS), во вкупно 11 пожари се уништени 1.364 хектари шума и друга вегетација, пишува порталот Клима 101.
Релативно мирно е четврта година по ред. Во периодот од 2020 до 2022 година се регистрирани помалку од 100 пожари годишно, со вкупна опожарена површина под шуми од околу 4.200 хектари.
Но, не така одамна во 2019 година изгореа речиси 10.000 хектари во 190 пожари, а во 2012 година уште повеќе, 13.000 хектари во дури 318 пожари. Со други зборови, овој продолжен „тивок“ период е речиси целосно производ на среќа. А потпирањето на среќата не е мудра стратегија: наместо тоа, треба да се искористи овој „дар“ од природата и да се подготви за времето што доаѓа, смета Милановиќ.
Државата, додава тој, инвестирала во набавка на хеликоптери кои можат да се користат и за гаснење шумски пожари. Набавени се и противпожарни возила, од кои дел се приспособени за гаснење шумски пожари, дел од донација, а дел од сопствени средства. Сепак, не се инвестира доволно во самата превенција од шумски пожари.
Колку се инвестира во гаснење шумски пожари
Овој проблем не е единствен само за нашата земја.
Експертите за пожари во Европа се повеќе ја критикуваат Европската комисија, која одвои огромни средства за набавка и дистрибуција на нови авиони и противпожарни возила до земјите-членки на ЕУ, додека незначително мал дел се инвестира во превенцијата во однос на гаснењето пожари.
Колегите од Европскиот институт за шумарство (ЕФИ) во својата критика го наведуваат примерот на Германија, која потрошила 22,5 милиони евра за употреба на хеликоптери за гаснење само два шумски пожари во провинцијата Бранденбург во 2022 година, вели Милановиќ.
Од друга страна, преку 22 проекти, Германија финансираше истражување, градење капацитети и креирање политики во областа на шумските пожари со 11,5 милиони евра за последните пет години на национално ниво. Зошто толку малку се инвестира во истражувања кои можат да помогнат да се реши проблемот со шумските пожари со превентивни наместо со репресивни мерки? Не се вредни за споменување сумите што овде се вложуваат за овие цели.
Нов збор: Ера наречена пироцен
Покрај терминот Антропоцен, кој беше воведен во популарната култура на почетокот на овој милениум, пироценот за прв пат се споменува како термин во 2015 година, за да се воспостави по катастрофалната сезона на пожари во Калифорнија во 2019 година, објаснува Милановиќ.
Ако антропоценот претставува епоха во која луѓето имале големо влијание врз животната средина, тогаш пироценот може да се сфати како последица на овие промени и можеби како одмазда на природата. Нема пострашна илустрација за овој термин од неодамнешните слики од островот Мауи на Хаваите, или оние од Мати во Грција во 2018 година или Португалија во 2017 година, со десетици жртви на шумски пожари, додава тој.
Се предвидува дека климатските промени ќе ги направат шумските пожари почести и поинтензивни, со глобален пораст на екстремните пожари до 14 отсто до 2030 година, 30 отсто до крајот на 2050 година и 50 отсто до крајот на векот, се вели во извештајот на Програмата на ОН за животна средина (UNEP).
Нема причина да се надеваме на поповолна ситуација во Србија ако се има предвид фактот дека порастот на температурата во нашата земја всушност ќе биде – нешто поголем од просекот, смета Милановиќ.
Во Србија, законодавството не ги разликува доволно шумските пожари од другите пожари и не ја вклучува доволно стручноста на шумарските инженери
Подготвеноста на Србија да се соочи со зголемената закана од шумски пожари е, во најмала рака, незадоволителна.
Гореспоменатите ресурси за гаснење се неопходна, но не и доволна алатка во борбата против шумските пожари. Голем проблем е и правната регулатива.
Законот за заштита од пожари најмногу се занимава со проблемот со гаснење пожари во урбаните средини, додека многу малку се посветува внимание на гаснењето шумски пожари. Слично е и со подзаконските акти кои ги дефинираат процедурите за обука на лица кои можат да учествуваат во гаснење пожари, како и за добивање лиценца за изработка на планови за противпожарна заштита на сите нивоа.
Србија е релативно мирна со пожари четврта година по ред, но тој мирен период е производ на чиста среќа. Да се потсетиме на катастрофалните пожари од 2012 и 2019 година
Недозволиво е шумарските инженери, кои се обучени да управуваат со национално богатство што покрива повеќе од 30% од националната територија, да не се соодветно признати начин во законодавството за заштита на шумите од пожар.
Имено, гаснењето шумски пожари е многу специфично и драстично различно од гаснењето пожари во урбана средина. Земјите како Канада, САД, Австралија и Русија, кои се повеќе изложени на шумски пожари, имаат специјално обучени противпожарни тимови. Во Европа, тоа генерално не е случај. Затоа водечките експерти од областа на заштитата на шумите го нагласуваат ова како голем проблем бидејќи повеќето земји немаат обучени тимови кои можат да се соочат со екстремните пожари кои беснеат низ целиот континент оваа година, пишува Милановиќ.
Клучен чекор во борбата против шумските пожари е нивното мапирање. За жал, моментално талкаме во мрак во Србија, но промените се на повидок
Сепак, нашиот најголем и најважен проблем е отсуството на национален систем за заштита на шумите од пожари. Овој систем треба да овозможи мапирање на Србија според различните степени на веројатност за појава на шумски пожари, што би овозможило оптимизација на позициите за набљудување и рано откривање на пожари, планирање на ресурсите и инфраструктурата што се користат за гаснење шумски пожари, како и како планирање на мерките што треба да се спроведат во краткорочните и долгорочните планови за управување со шумите за намалување на штетите и ублажување на негативните последици.
Со овој систем треба да се регулира и примената на мерки по пожар, со кои треба да се спречат каскадни негативни појави во вид на загадување на водата, ерозија на почвата, поројни поплави поради нарушени заштитни функции на шумите, како и ширење на штети од инсекти и патогени. во околните шуми по пожар.
На долг рок, доколку постои можност за предвидување пожари во иднина, мапирањето може да помогне да се планираат долгорочни мерки за ублажување на опасноста и намалување на штетите од шумските пожари.
