СЛУЧАЈОТ ШТО МНОГУ КАЖУВА
Неодамнешниот случај со полицискиот службеник од Охрид обвинет за „неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги” е само врвот на сантата мраз која ја илустрира подлабоката проблематика со контролните механизми во безбедносните структури. Фактот што јавноста дознава за овој случај со значително задоцнување – настанот се случил во мај минатата година, а се обелоденува дури сега – отвора сериозни прашања за транспарентноста и навременото информирање на граѓаните.
ЗАКАСНЕТА ПРАВДА Е ОДБИЕНА ПРАВДА
Временскиот јаз помеѓу откривањето на криминалната активност и нејзиното јавно обелоденување создава простор за сомнеж. Ваквото задоцнето информирање ја подрива довербата во институциите и создава перцепција за селективна примена на правдата. Се поставува логичното прашање: колку слични случаи остануваат неоткриени или намерно скриени од очите на јавноста?
ОТСУСТВО НА СИСТЕМСКИ РЕШЕНИЈА
Особено загрижувачки е отсуството на систематски контролни механизми за припадниците на безбедносните служби:
1. Нема задолжителна нарко-контрола – Иако полициските службеници имаат примарна улога во борбата против дрогата, тие самите не подлежат на редовни проверки за користење на наркотици, што претставува значаен превентивен пропуст.
2. Изостанок на полиграфско тестирање – Многупати најавуваниот закон за задолжително полиграфско тестирање на државните службеници и припадниците на безбедносните служби никогаш не се материјализираше. Се поставува прашањето: кому му одговара ваквата состојба?
ИНСТИТУЦИОНАЛЕН ОТПОР КОН ПРОМЕНИ
Отпорот кон воведување на построги контролни механизми може да се припише на неколку фактори:
– Синдикални отпори – Честопати образложени со загриженост за работничките права
– Политичка волја – Отсуство на политичка волја за спроведување на суштински реформи
– Институционална култура – Затворена култура која тешко прифаќа надворешен надзор
– Конфликт на интереси – Оние кои треба да воведат контрола често се истите кои би биле контролирани
МЕЃУНАРОДНИ ИСКУСТВА
Земјите со развиени демократски традиции имаат воспоставено многу построги системи за контрола на безбедносните служби, вклучително задолжителни периодични тестирања, независни надзорни тела со широки овластувања, и ефикасни механизми за заштита на укажувачи („whistle-blowers”).
ПАТОТ НАПРЕД
За да се превенираат и санкционираат девијантните појави во безбедносните структури, неопходно е:
1. Воведување на задолжителни, рандомизирани нарко-тестови за сите припадници на безбедносните служби
2. Донесување и имплементација на закон за полиграфско тестирање на чувствителни позиции
3. Формирање на независно надзорно тело составено од стручњаци без политички или институционални врски
4. Гарантирање на целосна заштита за укажувачите на нерегуларности
- Случајот од Охрид не треба да се гледа како изолиран инцидент, туку како симптом на поширок системски проблем. Јавноста има право да знае дали оние кои се задолжени да ги спроведуваат законите, истите ги почитуваат. Само со воведување на строги контролни механизми може да се обезбеди интегритетот на безбедносните служби и да се поврати довербата на граѓаните во нив.
Контролата не треба да се перципира како недоверба кон службениците, туку како метод за заштита на интегритетот на системот и елиминирање на малкуте „црни овци” кои го нарушуваат угледот на целата институција.
С.Денесовски
