Сериозна промена на обвинителите во Северна Македонија е потребна поради неколку клучни причини, кои се однесуваат на реформите во правосудниот систем и зајакнувањето на правната држава:
Недостаток на независност и ефикасност: Многу обвинители во земјата се перцепираат како политички зависни или под влијание од различни интересни групи. Ова може да води до селективно спроведување на законот, што ги поткопува јавните институции и создава недоверба кај граѓаните.
Реформирање на правосудниот систем: За да се постигне вистинска правна држава, потребни се реформски промени на сите нивоа на правосудството, а обвинителството е клучен сегмент во тоа. Обвинителите имаат голема улога во истрагите и судењата, и ако не се врши професионално и ефикасно, целата правда е загрозена.
Потреба од обнова на довербата: Промената на обвинителите не значи само смена на поединци, туку и осигурување дека тие ќе работат во интерес на јавноста, а не во интерес на политички или економски групи. Само со целосна независност на обвинителите ќе се врати довербата на граѓаните во правосудниот систем.
Антикорупциски аспекти: Од обвинителите зависи колку успешно ќе се спроведуваат истрагите за корупција, особено во високите етажи на власта. Ако обвинителите не работат без страв или фаворизирање, тоа може да значи дека не се извршуваат неопходните правни дејства за да се санкционираат неправдите.
Обезбедување на континуитет во реформите: Ако промена не се направи на сите нивоа, не само на позицијата на Љупчо Коцевски, тоа може да значи дека реформите нема да имаат долгорочен ефект. Потребно е да се создаде континуитет и стабилност во функционирањето на обвинителствата, кои ќе работат според стандардите на меѓународните правни норми.
Така, не само смена на еден обвинител, туку сеопфатна промена во начинот на кој обвинителството функционира, е неопходна за да се постигне реална реформа во правосудниот систем на Северна Македонија.
Дополнително, постојат и други аспекти кои го оправдуваат барањето за сериозна промена на обвинителите во Северна Македонија, а не само на Љупчо Коцевски:
Задржување на стручноста и интегритетот на обвинителството: Важно е обвинителите да бидат не само професионално обучени, туку и морално исправни. Промените во обвинителството треба да се насочат кон подобрување на стручноста, независноста и интегритетот на обвинителите, што е клучно за успешното спроведување на правдата. Ако обвинителите се дел од политички или лични интереси, ова директно ја загрозува правдата и честноста на судските постапки.
Потреба од нови процедури и механизми за контрола: Со цел да се осигура дека обвинителството функционира согласно високите етички стандарди, потребни се и нови механизми за контрола и транспарентност. Ова може да вклучува подобрување на процесите на избор, оценување и сметање на обвинителите, како и зголемување на јавната отчетност. Ако овие механизми не се воспостават, не може да се постигне вистинска реформа.
Генерациска промена во обвинителството: Често, обвинителите кои работат под долго време во системот можат да бидат изложени на влијанија кои не се во интерес на правдата. Освежување на обвинителствата со нови генерации на обвинители кои ги разбираат потребите на современото општество и правната практика, може да доведе до поефикасно и транспарентно работење.
Усогласување со европските стандарди: Северна Македонија, како кандидат за членка на Европската унија, треба да ги исполнува европските стандарди за правосудство и владеење на правото. Ова вклучува реформи во обвинителството, кои ќе овозможат поголема независност, транспарентност и професионализам. Европските критериуми за правосудство бараат не само политичка, туку и структурална промена на обвинителските институции.
Спроведување на правдата за сите: За да се постигне ефективна правна држава, обвинителството мора да има капацитет и волја да се бори против сите форми на криминал, без разлика на тоа кои се осомничените лица. Ако обвинителството е непрофесионално или под влијание, може да се случи селективно спроведување на правдата, што доведува до нееднаквост пред законот.
Во овој контекст, сериозна промена не значи само смена на поединци, туку и целосен преглед и реформирање на обвинителската структура, процеси, механизми за контрола и етички стандарди, со цел да се создаде независно и ефикасно обвинителство што ќе служи на интересите на правдата и граѓаните.
Укинување на Академијата за обвинители и судии
Укинувањето на Академијата за обвинители и судии, која беше основана како дел од реформскиот процес за обука и едукација на правосудните органи, многумина го гледаат како неправда или како голема грешка за правосудниот систем во Северна Македонија. Ова се однесува на неколку аспекти:
Недостаток на независност: Многу критици на Академијата за обвинители и судии го истакнуваат нејзиниот политички контекст и обвинувањата за влијание од власта. Иако нејзината задача била да обезбеди професионална едукација за судиите и обвинителите, многумина се сомневаат во нејзината независност, што доведе до загриженост дека Академијата била користена како инструмент за политички контрола на правосудството.
Нулта ефикасност: Се поставува прашањето дали Академијата навистина постигнала ефективност во својот основен курс на обука. Иако беше создадена за да го унапреди нивото на правото и знаењето на правосудните органи, постојат критики дека во некои случаи, не беше во можност да го обезбеди потребниот стандард за висококвалитетна обука. Понекогаш, некои од судиите и обвинителите што ја завршиле Академијата не покажале соодветен капацитет за спроведување на правдата.
Недостаток на транспарентност: Прашањето за транспарентноста на процесите во Академијата често било покренувано. Критичарите ја посочуваат дека процесот на селекција на кандидатите, како и начините на оценување и напредување во кариерата, биле премногу затворени и нецелосно проверливи. Заедно со ова, имало сомнежи во објективноста при изборот на кадар, со што се поткопала довербата во самата Академија.
Можност за злоупотреби: Некои експерти сметаат дека Академијата, наместо да биде центар за академско и етичко унапредување на правосудниот систем, можела да биде злоупотребена за промоција на лојални, но не секогаш компетентни кадри. Ова, според нив, ја намалувала квалитетата на правосудството и го поткопала правото на фер и праведна судска постапка.
Реформи на правосудниот систем: Укинувањето на Академијата може да се гледа како дел од поширокиот процес на реформирање на правосудниот систем во земјата. Ако постои јасна стратегија за реформирање на правосудните институции која ќе обезбеди вистински обуки, транспарентност и независност, ова може да биде позитивен чекор во зајакнувањето на правдата. Но, ако тоа значи замена со неефикасни или неприлагодени структури, тогаш тоа може да биде голема неправда.
Потреба за нов систем на обука: Укинувањето на Академијата не мора да значи крај на образованието за судиите и обвинителите, туку може да биде шанса за создавање нов систем за едукација што ќе биде повеќе фокусиран на транспарентност, независност и ефикасност. Потребно е да се создадат нови институции или механизми за стручно усовршување што ќе ги задоволуваат современите потреби на правосудството и ќе им овозможат на судиите и обвинителите да бидат подобро подготвени за своите улоги.
Во крајна линија, укинувањето на Академијата за обвинители и судии може да се посматра како чин на справување со одредени неправди и злоупотреби што се случувале во нејзиното функционирање. Меѓутоа, важно е да се напомене дека овој процес треба да се придружи со позитивни реформи и изградба на нови механизми кои ќе обезбедат правична, независна и ефикасна правосудна практика, која ќе ја врати довербата во правосудниот систем.
С.Денесовски
