Крвната слика открива вредни информации за општата здравствена состојба. Наодот дава и важни информации за типовите и бројот на клетки во крвта, особено црвените крвни зрнца, белите крвни зрнца и тромбоцитите.
Општ лекар може да ве упати на тест на крвта поради одредени симптоми, како што се замор, слабост, трески, модринки, ненадејно губење на тежината, анемија или да открие колку крв е изгубена ако има крварење некаде во телото.
Како да се толкува тест на крвта
Шаблонот на лабораториски тестови кои вообичаено се прават при систематски прегледи го анализираше за 24 часа проф. Д-р Мирко Коршиќ ФРЦП, интернист, дијабетолог и ендокринолог, соработник во поликлиниката НоваМед.
ЕРИТРОЦИТИТЕ се црвени крвни зрнца произведени во коскената срцевина. Тие немаат јадро, освен многу млади форми кои се наоѓаат во коскената срцевина. Во ситуации кога нема доволно кислород во телото, бројот на еритроцити се зголемува. Затоа, на пример, спортистите одат на „висински“ препарати (концентрацијата на кислород е помала на поголема надморска височина) и на тој начин го зголемуваат бројот на еритроцити. Поголем број на еритроцити носат повеќе кислород до клетките на телото. При зголемен број на еритроцити, лекарот мора да се запраша – која е причината.
Постојат некои крвни заболувања кај кои е зголемен бројот на еритроцити, но можно е и пациентот да пуши. Пушачите имаат зголемена концентрација на јаглерод моноксид (од чадот од цигарите), гас кој го окупира хемоглобинот, така што кислородот не може да се транспортира. Одговорот на органите е зголемување на бројот на еритроцити (и хемоглобин) така што повторно се обезбедува потребната количина на кислород за клетките на телото. Намалениот број на еритроцити се нарекува анемија, а е предизвикан од загуба на крв, нарушено/недоволно производство (недостаток на железо, недостаток на фолна киселина и витамин Б12) или зголемено/забрзано распаѓање на еритроцитите.
ХЕМОГЛОБИН е протеин во еритроцитите кој транспортира кислород од белите дробови до сите клетки на телото. Постојат болести кај кои еритроцитите не произведуваат доволно хемоглобин или произведуваат хемоглобин со различен состав од нормалниот, па клетките на телото страдаат од недостаток на кислород. Пациентите со анемија имаат намалени вредности на хемоглобинот. Пациентите со анемија обично имаат низок број на еритроцити и ниски вредности на хемоглобин.
MCV – просечен волумен на еритроцити. Тоа е индекс кој ни дава увид во големината на еритроцитите. Малите еритроцити се нарекуваат микроцити, а големите макроцити и мегалобласти. Промените во големината на еритроцитите се наоѓаат во услови кога е нарушено нормалното созревање на еритроцитите.
MCH и MCHC се многу слични индекси кои ни даваат увид во содржината на хемоглобинот во еритроцитите.
MCH – просечна количина на хемоглобин во еритроцитите
MCHC – просечна количина на хемоглобин по единица волумен на волуменот на еритроцитите
ПЛАМЕТИКАТА се крвни тромбоцити важни за процесот на згрутчување на крвта. Недоволен број на тромбоцити се нарекува тромбоцитопенија. Пациентите со тромбоцитопенија имаат зголемена тенденција за крварење. Зголемениот број на тромбоцити (тромбоцитоза) укажува на зголемена тенденција за формирање на згрутчување на крвта (тромбоза).
RDW е индикатор за варијација на големината на еритроцитите во крвта, бидејќи во крвта може да се најдат еритроцити со различна големина. Ова понекогаш е важно за правилна дијагноза на хематолошки нарушувања.
ЛЕУКОЦИТИТЕ се бели крвни зрнца кои укажуваат на можно воспаление во телото. Леукоцитите се поделени на клетки кои содржат фини гранули, т.н гранулоцити (неутрофили, еозинофили и базофили) и клетки кои не содржат гранули во цитоплазмата – лимфоцити и моноцити. Контролата на леукоцитите го разгледува вкупниот број на леукоцити, како и однесувањето на поединечните типови на леукоцити (нивните меѓусебни односи, изразени во форма на релативни проценти или во апсолутни бројки). Вкупниот зголемен број на леукоцити се нарекува леукоцитоза, а намалениот број се нарекува леукопенија.
Вкупниот зголемен број на леукоцити се наоѓа кај пациенти со воспаление или некои други видови оштетувања на телото. Вкупниот намален број на леукоцити се наоѓа во состојби на недоволен имунолошки одговор на организмот. Процентите на одредени видови леукоцити ни даваат дополнителен увид во состојбата на пациентот. На пример, зголемениот број на неутрофилни гранулоцити (гранулоцитоза) зборува во прилог на бактериска инфекција, а зголемен број на еозинофили (еозинофилија) се среќава кај паразитни инфекции или во алергиски состојби.
ЛИМФОЦИТИТЕ се клетки кои произведуваат антитела – зголемениот број на лимфоцити се нарекува лимфоцитоза, а намалениот број се нарекува лимфопенија.
СЕДИМЕНТАЦИЈА (SE) или брзина на седиментација е показател за воспалителна состојба. Во состојби на акутно или хронично воспаление, во крвта се појавуваат воспалителни протеини (т.н. реактивни и други протеини), кои
менување на физичко-хемиските својства на еритроцитите. Еритроцитите потоа се таложат побрзо во цевка која ја мери брзината на седиментација на еритроцитите. Стапката на седиментација се мери еден или два часа по ставањето на крвта во цевката за мерење на стапката на седиментација. Во случај на висока седиментација, колоната на еритроцитите во цевката значително се намалува веќе по првиот час. Повисоки вредности на седиментација на еритроцитите обично се наоѓаат кај тешки воспаленија, но и кај други сериозни нарушувања во телото.
AST, ALT, GGT се ензими кои се наоѓаат во клетките на црниот дроб и ни кажуваат за состојбата на црниот дроб – црниот дроб е важен орган за метаболизмот на мастите, јаглехидратите и протеините во телото – главната фабрика во телото. Зголемените вредности на ензимите на црниот дроб се знак за оштетување на црниот дроб (распаѓање и распаѓање на клетките) поради алкохол, грешки во исхраната, лекови, инфекции (бактерии, вируси, паразити) и разни метаболички заболувања (наследни и стекнати заболувања на црниот дроб; на пример, таложење на железо во црниот дроб).
ГЛУКОЗАТА е горивото што ќелиите го користат за создавање енергија. Зголемените вредности на гликоза се нарекуваат хипергликемија, а ниските вредности на гликоза се нарекуваат хипогликемија. Зголемени вредности на крвта се забележани кај пациенти со дијабетес. Ниски вредности на гликоза во крвта (хипогликемија) може да се најдат кај болести со зголемено лачење на инсулин од панкреасот, но најчесто се забележува при преревносното лекување на дијабетес со лекови или разни инсулински препарати. Многу ниска вредност на гликоза во крвта (тешка хипогликемија) е состојба опасна по живот!
Важно е да се знае дека за толкување на резултатите од гликозата, крвта за концентрација мора да се зема правилно (наутро, на празен стомак). Јадењето храна ја зголемува вредноста на гликозата во крвта и го отежнува толкувањето на резултатите. Познато е дека добрата контрола на гликозата во крвта (во рамките на референтните вредности) кај дијабетичарите е многу важна за спречување на компликации (хронична бубрежна инсуфициенција, слепило, ампутации на екстремитетите).
БИЛИРУБИН е пигмент, производ на распаѓање на хем – компонента на хемоглобинот. Зголемени вредности во крвта (хипербилирубинемија) се забележуваат кај болести на зголемено производство или недоволна екскреција на билирубин во крвта. Пациентите со покачен билирубин имаат жолтеникава боја до белките на очите и кожата. Покачените вредности укажуваат на зголемено распаѓање на еритроцитите, односно хемолиза или хемолитична анемија или заболување на црниот дроб (оштетување на клетките на црниот дроб и/или жолчните канали) како резултат на воспаление на црниот дроб (хепатитис), цироза или малигни заболувања на црниот дроб. Камењата во жолчката можат да ги блокираат жолчните канали во цревата, поради што билирубинот влегува во крвотокот и предизвикува хипербилирубинемија. Нарушувањата на производството и излачувањето на билирубин може да бидат наследни.
УРАТИ се продукти на разградување на метаболизмот на нуклеинските киселини. Дисфункција на ензимите кои го контролираат производството на урична киселина (и нејзините соли – урат) може да доведе до хиперурикемија (зголемена концентрација на урати во крвта) и може да предизвика бројни нарушувања – уричен артритис (гихт), тофи, камења во бубрезите, невролошки симптоми па дури и имунолошки нарушувања. Тофи се акумулации на урати, најчесто во кожата на увото или во ‘рскавицата на ушите. Покрај наследноста, големиот внес на месо и алкохол го фаворизира развојот на хиперурикемија.
КРЕАТИНИН е метаболички производ кој се излачува преку бубрезите. Количината на производство на креатинин зависи од мускулната маса – луѓето со помала мускулна маса имаат пониски вредности на креатинин. Зголемените вредности на креатинин укажуваат на функцијата на бубрезите, кога функцијата на бубрезите не успее, концентрацијата на креатинин во крвта се зголемува.
eGFR-CKD е пресметковен термин кој се користи за да се процени волуменот на крв што се чисти од кератин во единица време. Опсегот на вредностите на eGFR-CKD од G1 до G5 укажува на степенот на бубрежна инсуфициенција.
ХОЛЕСТЕРОЛОТ И ТРИГЛИЦЕРИДИТЕ (липиди) ни даваат увид во состојбата на липидниот метаболизам. Денес, нарушувањата на метаболизмот на липидите се едно од најчестите метаболички нарушувања. Ова е последица на нездравиот начин на живот, епидемијата на дебелина и дијабетес тип 2. Зголемените вредности на липидите (хиперлипидемија) се поврзани со појава на кардиоваскуларен ризик (коронарна болест, срцев удар, мозочен удар, висок крвен притисок, атеросклероза) но исто така со замастен црн дроб и безалкохолни заболувања на црниот дроб. Зголемените вредности на холестерол се нарекуваат хиперхолестеролемија, а триглицеридите се нарекуваат хипертриглицеридемија. Постојат и наследни болести на липидниот метаболизам кои се важни за откривање веќе во детството за да се спречи развојот на опасната коронарна болест која доаѓа до израз веќе во раните средни години од животот. Штетноста од пушењето кај пациенти со хиперлипидемија не може да се пренагласи. Во последните десет години се забележани поволните ефекти од намалувањето на холестеролот и триглицеридите преку здрав начин на живот (исхрана и физичка активност) и лекови (статини, фибрати)…
TSH си ти ротропин, протеински хормон, се лачи од хипофизата и е важен за регулација на тироидните хормони. Во случај кога тироидната жлезда не може да произведе доволно хормони: тријодотиронин (Т3) и тироксин (Т4), концентрацијата на ТСХ во крвта се зголемува. ТСХ потоа ја стимулира тироидната жлезда, па тироидната жлезда успева да ја компензира вкупната концентрација на хормони за некое време. Оваа состојба ја нарекуваме латентен хипотироидизам. По некое време, производството на тироиден хормон е отсутно, па TSH продолжува да расте – и се јавува клинички хипотироидизам (што лекарот лесно ќе го препознае по симптомите). Напротив, кога има зголемено лачење на хормони (исто така во случај на акутно воспаление на тироидната жлезда), вредностите на TSH се под референтните вредности. Во овој случај, зголемените концентрации на тироидните хормони влијаат на хипофизата и хипоталамусот, па секрецијата на TSH се намалува. Мерењето на ТСХ во крвта ни дава брз увид во функцијата на тироидната жлезда, но сепак е неопходно да се биде внимателен при интерпретацијата на наодите за ТСХ, бидејќи се можни исклучоци.
