Новиот месечен извештај на RHMZ ни дава клучни информации, но за да ги разбереме мора да ја споредиме денешната клима со климата од средината на 20 век, пишува метеорологот Ирида Лазиќ за порталот Klima 101.
Како што наведуваат од Републичкиот хидрометеоролошки завод (РХМЗ) во новиот месечен билтен, овој јули просечната температура на воздухот во Србија изнесувала дури 24,9 °C – што го прави најтоплиот јули откако има мерења за Србија, т.е. од 1951 година.
За да разбереме колкава всушност е оваа бројка, ќе ја споредиме со она што беше јули во Србија, т.е. со нормалата за периодот 1961-1990 година, пишува Клима 101.
Имено, ако ги споредиме бројките што ги нуди RHMZ со историските податоци од Дигиталниот климатски атлас на Србија, се добива резултат дека овој екстремен јули бил дури 5,7 °C потопол од нормалниот што важеше пред само неколку децении.
Огромно отстапување има кога станува збор за средната вредност, а зад него, меѓу другото, се крие и екстремниот топлотен бран што во Србија траеше приближно од 8 до 20 јули, во зависност од локалитетот.
За време на топлотниот бран, бевме сведоци не само екстремно топли денови со температури до 40 °C во градовите низ Србија (мерено во сенка на височина од 2 метри), туку и ноќи кои беа далеку над границата за тропски ноќи, со температури кои со денови не паѓале под 20 °C.
Вршац особено се издвојува и за жал, каде што на 14 јули беше измерена највисоката минимална температура на воздухот откако беа направени мерењата во Србија: за време на таа пеколна ноќ, која се издвои како црвена дамка во Србија поради зголемениот ефект Фен на југоистокот. ветер, температурата не се спушти под 31,2 °C.
Ова е само врвот на ледениот брег (или подобро: жешко) кога станува збор за годинешниот јули, кој недвосмислено ни покажува како изгледа екстремното време во ерата на климатските промени.
Дури 20 тропски ноќи во Белград во текот на јули
Првиот виновник за вака топол јули беше антициклонот, односно полето со висок воздушен притисок што во текот на јули се позиционираше над југоисточниот дел на Европа и на Балканот и го спречи продорот на постуден воздух од север.
Метеоролозите на шега ги опишуваат таквите системи како бавни циркулациони системи кои се „паркирани“ на одредена област, па им треба подолг временски период за да се оддалечат и да овозможат минување на подинамични системи кои носат промена на времето со ладење.
Антиклон може да се опише како големо и тешко тенџере со капак што носи ведро, суво и топло време. Овој јули, тој лонец беше проследен со печка: топол воздух од Северна Африка, кој преку медитеранскиот регион стигна до Балканот и Источна Европа и донесе рекордни температури.
Има и важен увид: овој топлотен бран не се разликува од другите ако ја погледнеме положбата и развојот на антициклонот и полето на притисок што доведе до топлотниот бран. Сè за него се вклопува во постојните метеоролошки сознанија; тој е „нормален“.
Сепак, се разликува во температурни аномалии, т.е. температурни записи што ги испитувавме. Со други зборови, сè е слично како порано во однос на физичките процеси кои доведоа до овој топлотен бран, само што е драстично потопло поради климатските промени.
Еве еден впечатлив податок: според RHMZ, во текот на јули, најтопло место во земјата беше Белград, каде просечната температура во текот на јули изнесуваше дури 27,6 °C, пишува Ирида Лазиќ.
Виновникот – Ел Нињо?
Толку високата бројка се должеше на тропските ноќи, во кои температурата не паѓа под 20 °C, а кои, поради феноменот на урбаните топли острови, беа почести во главниот град отколку каде било во Србија: дури 20 јули ноќите беа тропски во Белград.
Притоа, просечната минимална температура на воздухот во Белград изнесуваше дури 21,4 °C.
Виновникот за ваквото екстремно време се климатските промени, а не (само) природните процеси како Ел Нињо
Како знаеме дека климатските промени се виновни за ваквото време, а не, на пример, природната климатска варијабилност (феномени како што е објавениот Ел Нињо)?
Иако се спроведуваат конкретни студии за да се одговори на ова прашање, како она што го објави организацијата ClimaMeter на крајот на јули, одговорот е и фактот дека ваквите лета се предвидуваат со сегашните климатски модели, кои предвидуваат почести и поинтензивни топлотни бранови. за Србија, а особено во текот на летото.
Да видиме како се развиваше времето во последната година. Во претходната година, рекордните температури на глобално ниво беа предизвикани од комбинираниот ефект на Ел Нињо и климатските промени – и колку понатаму се движиме во втората половина на 2023 година, толку е посилен ефектот на Ел Нињо.
„По максимумот во текот на зимата, ефектот на Ел Нињо заврши во пролетта оваа година, но климатските промени нема и нема, па 2024 година има за цел да биде уште потопла од 2023 година, што веќе беше рекорд“, вели Лазиќ.
Како што изјави тогаш Светската метеоролошка организација, ефектите од Ел Нињо најмногу се чувствуваат два до пет месеци по почетокот, т.е. затоплување на дел од Тихиот Океан.
Сепак, ги забележуваме температурните екстреми во 2024 година продолжуваат, и се нанижуваат една по друга како мониста на ѓердан, што е директна последица на климатските промени: по максимумот во текот на зимата, ефектот Ел Нињо заврши во пролетта оваа година, но климатските промени не и нема, па 2024 година се преправа дека е уште потопла од 2023 година, што веќе беше рекорд.
Како резултат на емисиите на стакленички гасови, не само што се зголеми просечната глобална температура, туку доведе и до поголемо затоплување на регионално ниво, како и до поинтензивни и чести екстремни настани како што се топлотни бранови, суши, поплави и пожари. .
Медитеранскиот регион, во кој спаѓа и Србија, е еден од најзагрозените во светот кога се во прашање климатските промени. Една од многуте причини е што ова подрачје е под зачестено влијание на антициклоните од запад, кои носат повисоки температури од предвидените „старата“ клима и не штитат од продор на постуден воздух – овогодинешниот јули беше, со други зборови, само екстремен пример на очекувана, и за жал сè поверојатна појава.
Единствениот долгорочен одговор на ваквите лета е забрзаното намалување на емисиите на стакленички гасови, т.е. – напуштање на фосилните горива.
