На руската инвазија врз Украина, која Кремљ ја започна пред точно една година, не и се гледа крајот, додека многумина стравуваат дека допрва ќе следи ескалација на конфликтот.
Во првата година од војната, десетици илјади луѓе загинаа, вклучително и илјадници цивили, милиони станаа бегалци, а некои градови се целосно уништени.
Експертите предупредуваат дека најголемиот конфликт во Европа по Втората светска војна би можел да трае со години, а сè погласни се стравувањата дека може да излезе од контрола и да се претвори во директен конфликт меѓу Русија и НАТО.
Руската инвазија на Украина го втурна светот во најголемата криза од крајот на Студената војна и доведе до големи промени во меѓународните односи и глобалната економија.
Инвазијата е ескалација на ограничениот конфликт од 2014
Рускиот напад врз Украина е ескалација на ограничениот конфликт што трае од 2014 година. По соборувањето на прорускиот претседател на Украина, Виктор Јанукович во февруари 2014 година, Русија го поддржа прорускиот сепаратистички бунт во источна Украина и го анектираше украинскиот полуостров Крим, каде што етничките Руси се мнозинство.
По наредба на претседателот Владимир Путин, руските сили започнаа рано наутро инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година, по воздушен и копнен пат од повеќе правци. Нецел час по најавата за покренување „специјална воена операција“, се слушнаа првите експлозии во Киев. Во 5.58, по македонско време, украинскиот претседеател Володимир Зеленски ги потврди руските напади, а подоцна нареди општа мобилизација и прогласи воена состојба. Тој соопшти дека на првиот ден од војната убиени се 137 Украинци.
Руските сили, кои агресијата ја нарекоа „специјална воена операција“ и ја оправдаа со тврдењето дека сака да ја „демилитаризира и денацизира“ Украина, брзо го зазедоа Херсон, главниот град на истоимениот регион и се приближија до Киев, каде што се соочија со жесток отпор од украинските сили.
Руските сили, принудени да се повлечат од регионот на Киев, потоа се концентрираа на истокот и југот на Украина, со цел да ја задржат контролата над териториите што ги зазедоа.
На почетокот на септември Украина започна контраофанзива на југот на земјата, на што Путин одговори со делумно мобилизирање на 300.000 резервисти. Тој потег доведе до заминување на стотици илјади Руси од нивната татковина. Во ноември, украинските сили успеаја да го ослободат градот Херсон, единствениот регионален главен град што Русија го зазеде од почетокот на инвазијата.
По една година војна, Русија контролира делови од четири региони на истокот и југот на Украина (Луганск, Доњецк, Херсон и Запорожје), чија анексија ја прогласи на 30 септември 2022 година, по референдумот кој не беше признат од меѓународната заедница.
Милиони луѓе оставени без струја и греење
Од септември, руските сили почнаа систематски да ја уништуваат енергетската инфраструктура низ Украина, оставајќи милиони луѓе без струја и греење пред зимата. Многу тешката енергетска ситуација во Украина во текот на зимата беше донекаде олеснета со испораката на помош од западните земји.
Има мал напредок на бојното поле во изминатите неколку месеци. Русија ја засили својата офанзива со цел да го освои целиот Донбас и да ги исцрпи украинските сили. Меѓу другото, Киев користеше беспилотни летала за да ги нападне воените бази на територијата на Русија.
Во војната против Украина учествува и руската платеничка паравоена група Вагнер, чиј лидер Евгениј Пригожин оваа недела го обвини руското воено раководство за предавство.
Пригожин ги обвини рускиот министер за одбрана Сергеј Шојгу и началникот на Генералштабот на руските вооружени сили Валериј Герасимов дека наредиле групата Вагнер да не се снабдува со муниција.
Силниот отпор на Украина беше овозможен со огромната воена помош што западните земји му ја дадоа на Киев. САД и европските земји ветија дека ќе го снабдуваат Киев со напредни тенкови Леопард 2, како и постариот Леопард 1, откако долго ја одложуваа таа одлука, стравувајќи од ескалација на конфликтот.
Украина сега бара борбени авиони од западните партнери, но повеќето членки на НАТО во моментов ја исклучуваат можноста за испраќање ловци во Киев.
Бајден во ненајавена посета на Киев
Американскиот претседател Џо Бајден беше во ненајавена посета на Киев на 20 февруари, каде на претседателот Володимир Зеленски му вети испорака на дополнително оружје, со порака дека САД „непоколебливо ја поддржуваат“ Украина во борбата против руската инвазија.
Русија силно ги критикува западните испораки на оружје за Киев и тврди дека не војува против Украина, туку против НАТО.
Конфликтните страни се во дијаметрално спротивни позиции, поради што не се гледа крајот на конфликтот. Кремљ инсистира Киев да го признае рускиот суверенитет над полуостровот Крим и другите делови на украинската територија кои сега се под руска контрола, додека Украина категорично ги отфрла овие барања и ја исклучува можноста за преговори со Москва додека не ги повлече сите сили од својата територија.
Инвазијата е придружена со закани на Москва за употреба на нуклеарно оружје и обвинувања за воени злосторства од страна на руските сили.
Путин постојано изјавува дека Русија може да ги искористи „сите расположливи средства“ за да ја заштити својата територија, повикувајќи се на нејзиниот нуклеарен арсенал. Руската нуклеарна доктрина предвидува дека Москва може да користи нуклеарно оружје како одговор на нуклеарен напад или напад со конвенционални сили што го загрозува опстанокот на руската држава, формулација која остава широк простор за толкување.
Речиси една година руското раководство се соочува со обвинувања за воени злосторства, а сè почести се повиците за кривично гонење на одговорните.
Истрага за злосторства против човештвото во Украина
На почетокот на март минатата година, Меѓународниот кривичен суд отвори истрага за злосторства и злосторства против човештвото во Украина, а Советот за човекови права на ОН одобри истрага за кршење на човековите права во Украина.
Ден пред годишнината од почетокот на инвазијата, агенцијата на Европската унија за судска соработка, Еуроџаст, објави дека формира центар за поддршка на собирањето докази за кривичното дело агресија во Украина. Тој центар, кој треба да започне со работа до летото, „ќе ги поддржи и подобри истрагите за злосторствата за агресија со обезбедување клучни докази“, соопшти Еуроџаст.
Киев ја обвинува Русија за егзекуции, силувања, мачења и киднапирања и тврди дека повеќе од 16.000 деца се префрлени во Русија или во области под руска контрола. И Москва постојано ја обвини Украина за воени злосторства против руски затвореници.
Особено остри реакции од меѓународната заедница следеа во април минатата година, кога во Буча, во близина на Киев, беа откриени тела на цивили со врзани раце и траги од тортура по повлекувањето на руските сили.
Податоците за бројот на загинати и ранети војници од двете страни се значително различни и се движат над 100.000.
Според податоците на ОН, од почетокот на инвазијата, загинале околу 8.000 цивили, а повеќе од 13.000 биле ранети.
Инвазијата на руските сили доведе и до најголемата бегалска криза во Европа од Втората светска војна. Според ОН, околу осум милиони луѓе биле принудени да ја напуштат Украина поради конфликтот, а повеќе од пет милиони биле внатрешно раселени.
Ден пред годишнината од рускиот напад на Украина, Генералното собрание на Обединетите нации (ОНГА) усвои резолуција со која бара итно повлекување на руските сили од Украина и повикува на „праведен и траен“ мир.
Тоа е шеста необврзувачка резолуција за Украина усвоена од Генералното собрание на ОН од почетокот на руската инвазија. Првиот ја осуди руската агресија, вториот побара Русија веднаш да ја прекине војната против Украина, третиот ја исклучи Русија од Советот за човекови права на ОН, четвртото Генерално собрание на ОН ја осуди руската анексија на четири украински региони, додека петтото бараше Русија ќе биде повикана на одговорност за инвазијата во Украина, со обврска да плати компензација на Киев.
Четири резолуции беа поддржани од меѓу 140 и 143 членки на ОН, 94 земји гласаа за резолуцијата со која се бара компензација на Киев, а 93 земји гласаа за резолуцијата исклучувајќи ја Русија од Советот за човекови права на ОН.
Како инвазијата се одрази на остатокот од светот
Руската инвазија на Украина имаше бројни последици и во Русија и во светот.
Во Русија, која беше напуштена од десетици илјади граѓани и стотици компании, властите ја засилија репресијата на неистомислениците и цензурата на независните медиуми, од кои многу беа принудени да се затворат.
Во март минатата година, најистакнатата руска опозициска фигура, Алексеј Навални, беше осуден на девет години затвор за измама и непочитување на судот, што тој го опишува како политички мотивиран обид на руските власти да го задржат зад решетки што е можно подолго.
На меѓународен план, последица на инвазијата е барањето на Шведска и Финска да се приклучат на НАТО, по повеќедецениска воена неутралност, и давање статус на кандидати за членство во ЕУ на Украина и Молдавија по забрзана процедура.
Војната го загрози и глобалното снабдување со храна поради руската повеќемесечна блокада на извозот на жито од украинските пристаништа.
Инвазијата доведе и до изолација на Русија, која е цел на се поостри санкции од Западот и е исклучена од меѓународните спортски натпревари.
Глобалната енергетска криза, која започна во 2021 година, ескалира по нападот на Русија врз Украина и санкциите што западните земји тогаш ги воведоа кон Москва.
Поради санкциите, Русија значително го намали снабдувањето со гас за земјите од ЕУ, вклучително и суспензијата на гасоводот Северен поток 1.
Цените на природниот гас достигнаа рекордно ниво, а цената на нафтата го достигна највисокото ниво од 2008 година, поттикнувајќи инфлаторна спирала и криза на трошоците за живот во многу земји.
Верба во победа
На годишнината од руската инвазија, украинскиот претседател Володимир Зеленски на својот канал Телеграм напиша:
„На 24 февруари милиони од нас донесовме одлука. Не бело знаме, туку сино-жолто. Не бегајќи, туку соочени непријателот. Отпор и борба. Беше година на тага, верба и единство. И ова е година на нашата непобедливост. Знаеме дека ова ќе биде година на нашата победа!“, напиша Зеленски.
-Украина денеска ќе прослави година на успешен отпор, а не првата годишнина од руската инвазија – изјави Олена Зеленска, сопругата на украинскиот претседател.
