Која е важноста на мајчиниот јазик? Многумина го откриваат ова дури кога ќе се преселат во странство. Меѓународниот ден на мајчиниот јазик се слави на 21 февруари.
Според Институтот за германска економија, во светот има 7.186 јазици. Организацијата на Обединетите нации за образование, наука и култура (УНЕСКО) наведува 6.000 јазици.
Иако бројките варираат, едногласната оценка е дека јазичната разновидност е под закана. Научниците велат дека на секои две недели по еден мајчин јазик премолчува. За да се спротивстави на овој тренд, Меѓународниот ден на мајчиниот јазик беше воведен пред 25 години, пишува Дојче веле.
Што е мајчин јазик?
„Се разбира, руски! Вака на ова прашање одговори синот на авторот на оваа статија. Роден е во Келн, а како бебе поминал само неколку месеци во Русија. Неговите пријатели зборуваат германски. Неговиот германски, па дури и неговиот дијалект од Келн, се барем исто толку добри како и рускиот. Додуша, момчето не сака да чита руски книги (и германски). „Дали зборуваш руски, мамо? „Значи, мојот мајчин јазик е рускиот“, објаснува тој.
Дуден го дефинира мајчиниот јазик како „јазикот што човекот го учи од своите родители како дете“. Значи, пред секое училиште. По правило, мајките ги учат своите деца на нивните први зборови, така што повеќето култури го имаат терминот „мајчин јазик“. Но, тоа не е секогаш случај. На украински или руски, се користи изразот „мајчин јазик“ – јазикот на вашето семејство.
На германски, „Muttersprache“ – мајчин јазик – се користи само од почетокот на 16 век. Тоа беше превод на латинската фраза „materna lingua“. Отпрвин, тој означуваше разговорен јазик, за разлика од латинскиот, кој беше јазик на науката.
Германистот Клаус Алцвајг објаснува дека латинскиот, како „лингва патрија“, бил резервиран за мажите во средновековниот период, додека жените главно не оделе на училиште, останувајќи на својот мајчин јазик. Алцвајг стана познат по својата книга „Мајчин јазик – татковина“. „Германската нација и нејзиниот јазик“.
Татковина – земја на својот мајчин јазик
Германскиот збор „Vaterland“ – татковина – првично беше превод на латинскиот збор „patria“. Германските поети и филозофи како Јохан Готфрид Хердер се обидоа да го воведат терминот „татковина“, бидејќи терминот „мајчин јазик“ се воспостави. Но, тоа не полета.
Во многу јазици, вклучувајќи ги и словенските и африканските јазици, не постои „татковина“ како земја на татковците, туку „родна земја“, како земја на мајките или „земја на народот“.
И во време на миграција, мајчиниот јазик дава чувство на идентитет и татковина. Руската поетеса Марија Степанова, која живее во Берлин, вели дека јазикот е „резервна татковина“. Авганистанската поетеса Шафика Капалвак го нарече нејзиниот паштунски јазик како „нејзина вистинска татковина“.
Германски – јазикот на поетите и мислителите не е загрозен
„Јазикот може да умре кога бројот на зборувачи е многу мал, па родителите едвај можат да го пренесат јазикот на следната генерација“, рече Арија Адли уште во 2019 година. „Оваа тенденција е посилна доколку јазикот нема институционално влијание. Оваа опасност во моментов демне над 2.600 јазици.
УНЕСКО разви интерактивен атлас на загрозени јазици. Во Германија, сè помалку луѓе зборуваат баварски, алемански, источнофранконски, франконски, мозелски, долносаксонски, лужички-српски и јидски. Посебно загрозени се малите јазици на север, фризискиот и јутландскиот, како и јазиците на Синтите и Ромите.
Нема потреба да се грижите за германскиот јазик – 77 отсто од населението дома зборува исклучиво германски. Дополнително, 17 отсто, покрај германскиот, користат и друг јазик во кругот на семејството, најчесто турскиот, а потоа украинскиот, рускиот и арапскиот. А само шест отсто од населението воопшто не зборува германски дома, туку некој друг јазик.
Во некои германски покраини има и настава за мајчин јазик или „јазик на земјата на потекло“, како што официјално се нарекува. Се нудат и часови по српски јазик.
Повеќејазичноста како предност
Лингвистите како Арија Адли гледаат на повеќејазичноста како ресурс за збогатување и понатамошен развој на културата, клуч за почитување и разбирање.
„Јазикот е во постојана промена, во движење. Тоа е најнормалниот тек на работите. Англискиот јазик ужива голем престиж веќе неколку генерации, базиран на интернет, филм и музичка култура. Пред тоа, францускиот јазик долго време уживаше престиж во германското говорно подрачје. Овие моди се рефлектираат во начинот на кој зборуваме. „Тоа е сосема нормално“, вели Адли.
Датумот не беше избран по случаен избор.
Зошто 21 февруари? Тој датум беше избран затоа што во 1952 година, пакистанската влада го воведе урду како единствен официјален јазик. Но тој јазик бил мајчин јазик на само три проценти од населението. На улиците излегоа луѓе кои имаа други мајчини јазици, првенствено бенгалски. Во Дака – денес главниот град на Бангладеш – интервенираше полицијата, а имаше и смртни случаи.
Тогашниот Источен Пакистан прогласи независност во 1971 година. Во новооснованата земја Бангладеш, бенгалскиот стана официјален јазик. Бангладеш беше тој што во 1999 година поднесе барање за прогласување на 21 февруари за Меѓународен ден на мајката.УНЕСКО го прифати предлогот и сега на тој ден целиот свет се потсетува на исклучителната важност на мајчиниот јазик, бидејќи тој го изразува идентитетот како основно добро за кое мора да се бориме.
