Дали може да се злоупотребуваат рецептите за лекови и да се заработат нелегални пари? Можам во Босна и Херцеговина, поточно во ентитетот Федерација БиХ.
Во последните осум години, евидентирана е злоупотреба на рецепти во четири од 10 кантони на Федерацијата Босна и Херцеговина. Рецепти за лекови се издаваат на пациенти кои не ги користат, без нивно знаење. Тоа се прави електронски, имајќи предвид дека системот за издавање медицински рецепти е дигитализиран.
Според законот, фармацевтот може да издава лек на рецепт само со увид во здравствената книшка на пациентот на чие име е напишан рецептот. Фармацевтите го прекршуваат ова правило при вакви злоупотреби.
Лековите што ги плаќа заводот за здравствено осигурување се препишуваат со лажни рецепти. Институтот има договор со бројни аптеки, на кои им овозможи пристап до системот на електронски рецепти.
Така, аптеките врз основа на лажен рецепт можат на установата да го наплатат лекот што не му го издале на пациентот. Ова им дава можност да продаваат една кутија со лекови двапати, еднаш на институтот, а вториот пат на „црниот пазар“.
Последниот таков случај се случи во Сараево. Надлежните институции за Радио Слободна Европа (РСЕ) велат дека е злоупотребен идентитетот на повеќе од двесте пациенти. Со лажни рецепти од здравствениот фонд се извадени над 350.000 марки. Бројката не е конечна, бидејќи истрагата се уште е во тек.
Кој е вклучен во аферата?
Во сараевската афера, меѓу другото, бил вмешан и фармацевтот Миро Бановиќ од Зеница. Тој има шест аптеки во неколку кантони во Федерацијата Босна и Херцеговина. Тој веќе беше осуден во 2017 година во Зеничко-Добојскиот кантон за злоупотреба на лекови на рецепт.
Во тоа време тој незаконски продавал апаурин, лексилиум и кетонал, кои законот ги класифицира како наркотични дроги и психотропни супстанци, според судските документи. Тој е осуден на 18 месеци затвор.
Заводот за здравствено осигурување на кантонот Сараево на почетокот на оваа година го раскина договорот со неговата аптека поради лажни рецепти.
Бановиќ за РСЕ изјави дека станува збор за „колатерална штета“ и дека неговата аптека е „материјално оштетена“ со губењето на договорот со овој здравствен фонд. Тој објаснува дека сараевската институција го оправдала раскинувањето на договорот поради немање контрола при издавањето на лекови на рецепт во неговата аптека.
„Имаше еден техничар кој замина. Таму беше една година да замени трудница. И затоа го имавме. На пример, не ги следевме картите на секој поединец“, додава тој.
Бановиќ вели дека пандемијата на корона вирусот ја променила практиката на издавање лекови на рецепт.
„Верувам дека имало и телефонски повици или дека го донел само регистарскиот број. Не беше можно, ниту некогаш ни беа дадени такви упатства, дека мора строго да се следи“, вели тој.
Од Институтот за здравствено осигурување на кантонот Сараево за РСЕ изјавија дека рецептите „по туѓи кодови“ може да се внесат во системот само ако лекарот намерно или од небрежност ја дал својата шифра.
Кривична пријава за лажни рецепти
Во декември 2021 година, Обвинителството на кантонот Сараево доби кривична пријава за лажни рецепти од управата на Здравствениот дом во Сараево. Сè уште не е започната официјална истрага. Од обвинителството велат дека прибираат докази и дека поради заштита на кривичната постапка не можат да дадат повеќе информации.
„Станав директор на 1 септември 2021 година. И веќе во средината на тој месец добив информација дека се пишуваат рецепти за луѓе кои не ја користат оваа терапија“, изјави за РСЕ Абел Балтиќ, директор на Здравствениот центар на кантонот Сараево.
Оваа институција има близу 2.000 вработени и обезбедува примарна здравствена заштита за речиси 400.000 пациенти во девет здравствени домови. Секој лекар од овој здравствен дом има своја единствена лозинка за пристап до системот на електронски рецепти. Со системот управува Кантоналниот Институт за здравствено осигурување, а пристап имаат 176 аптеки во овој кантон.
Балтиќ вели дека формирал дисциплинска комисија и утврдил дека сите лажни рецепти се напишани со лозинки на шест лекари, против кои поднел кривична пријава. Во текот на дисциплинската истрага, вели Балтиќ, лекарите негирале дека пишувале лажни рецепти. Тие тврдеа дека нивните лозинки биле злоупотребени.
„И немаме друг начин да утврдиме дали се, бидејќи ние не сме полиција“, вели тој. Тој додава дека во фиктивните рецепти доминирале лековите за лекување на дијабетес.
Здравствениот дом на Сараево за целиот случај ја известил Канцеларијата за борба против корупцијата и управување со квалитетот на кантонот Сараево. Оваа канцеларија ја прошири истрагата, и утврди дека се работи за лозинки на девет, а не на шест лекари. Злоупотребен е идентитетот на најмалку 209 пациенти, велат оттаму.
Директорот на канцеларијата Ердуан Кафеџиќ за РСЕ вели дека 28 лекови биле препишани со лажни рецепти. Штетата на фондот за здравство била поголема од 357.000 марки.
Секој од десетте кантони на ентитетот на Федерацијата Босна и Херцеговина има свој институт за здравствено осигурување, кој ги покрива основните трошоци за лекување на пациентите.
Друг ентитет, Република Српска, има свој здравствен фонд. Од Фондот за РСЕ велат дека немале слични случаи на злоупотреба на рецепти.
Случај стар осум години во Унско-санскиот кантон
Еден од афата со лажни рецепти се случи и на западот на Босна и Херцеговина пред осум години. Но, обвинението за организиран криминал дури кон средината на оваа година беше потврдено. Обвинети се четворица фармацевти и еден лекар.
Докторката Рефика Пуриќ е обвинета од обвинителството за фалсификување рецепти во 2015 година, односно „препишување терапии на пациенти кои не ги препишала“. После тоа, аптеката и ги фактурирала трошоците на институцијата „иако пациентите не ги подигнале лековите врз основа на тие рецепти“, велат од обвинителството на кантонот.
Пуриќ за RSE вели дека ќе докаже дека „никогаш не издала ниту еден фиктивен рецепт“. Таа додава дека одговара само за делот од рецептот на кој е напишано името на лекот и пропишаната доза.
„А што направија аптеките, не навлегувам во тоа. Јас сум одговорен само за средниот дел од рецептот. И чие име и презиме ќе биде горе, а под која аптека што ќе издава, јас немам врска со тоа“, посочува таа.
Таа, сепак, не негира дека на пациентите им препишувала терапии кои не ги препишувала, земајќи ги од колегите лекари кога биле на одмор или болни.
„И сега оние пациенти, странци, кои доаѓаат кај медицинската сестра или се јавуваат на телефон и велат дека ми треба ова и она. Кај мене доаѓа сестрата на тој доктор, која тој ден ја нема. И само пишувам што ми кажува сестра ми. „Ниту сум го видел, ниту слушнав, ниту го прегледав тој пациент по име“, вели Пуриќ.
Многу пари, но недоволна контрола
Неправилности се забележани и во кантонот Тузла. Од Заводот за здравствено осигурување на овој кантон за РСЕ велат дека забележале одредени грешки и неправилности во еден здравствен дом, за што биле информирани надлежните институции. Како што наведуваат, повеќе информации не можат да дадат поради истрагата која е во тек.
Заводот за институционална ревизија на Федерацијата Босна и Херцеговина со години го предупредува Сараевскиот Завод за здравствено осигурување дека не ги спроведува потребните контроли за издавање лекови на рецепт и покрај тоа што секоја година издвојува се повеќе пари. за овие цели.
Во 2015 година Институтот издвоил околу 79 милиони марки (40 милиони евра) за лекови. До 2021 година, имплементацијата за лекови порасна на 92 милиони марки (47 милиони евра).
