Фонијатријата е модерна гранка на медицината која произлезе од оториноларингологијата и првенствено се занимава со превенција, дијагноза и третман на нарушувања на гласот и говорот, како и нарушувања на дишењето и голтањето.
Тоа е релативно млада гранка на медицината. Минатата година беше одбележан јубилејот, 50 години од основањето на Унијата на европски фонолози, која во Белград ја основа проф. д-р Душан Цвејиќ, кој важи за татко на фонетиката, со професори од Италија и Германија.
Во Србија нема многу фонијатри, само неколку, додека во светот ги има околу 300. Тоа се главно отоларинголози кои се занимаваат со фонијатрискиот дел од прегледот, но и со фонохируршкиот дел, вели соговорничката на порталот N1. , проф. д-р Сања Крејовиќ, специјалист по отоларингологија и супспецијалист по фонијатрија од клиниката Аџибадем Бел Медиц.
Кога пациентите се упатуваат на фонијатриски преглед?
Пациенти на фонијатрија се сите оние кои имаат проблеми со гласот и говорот, но и со дишењето и голтањето, дури и со слухот, бидејќи како што вели професорката, „добриот глас бара добар слух“.
„Пациентите кои доаѓаат на фонијатриски преглед се на различна возраст, од мали деца до највозрасни. Тоа се често вокални професионалци, пред се актери, пејачи, новинари, водители, менаџери, политичари и сите луѓе на кои гласот им е средство за работа, но и луѓе на кои им треба глас за подобар квалитет на живот“, вели проф. Крејовиќ.
Пациентите со органско нарушување на гласот најчесто се упатуваат на фонијатриски преглед, кога е потребно прво да се исклучат онколошки заболувања.
Професорот додава дека, за жал, се повеќе пациенти на онкологија доаѓаат на преглед со тумори на гркланот, кои можат да бидат и бенигни и малигни тумори. Исто така, пациентите доаѓаат со полипи на гласните жици, цисти, јазли, таканаречени јазли на пеење и разни други нарушувања.
Друга група на нарушувања за кои пациентите се упатуваат на фонијатар се, според професорот, функционалните нарушувања, кога пациентите го губат гласот поради неправилна употреба на гласот, прекумерна употреба на гласот и злоупотреба на гласот или кога губат нивниот глас поради некоја стресна ситуација.
„Гласот е под влијание на се што се случува во нашиот организам, на психолошки и физички план. Мозокот е „главниот проводник“, бидејќи центарот за гласот се наоѓа во мозокот, и тоа е причината поради која нашите пациенти, и оние кои немаат грклан и гласните жици како генератор на глас, можат да го научат „ глас од стомакот“, таканаречениот езофагеален глас, објаснува тој.проф. д-р Крејовиќ.
Професорот додава дека за вокални професионалци и најмало нарушување на гласот влијае на квалитетот на животот, па затоа ова е причина за преглед, додека за луѓето чиј глас не е средство за работа, само кога веќе немаат добар глас дојди на преглед.
„Кога има засипнатост што трае подолго од три недели, препорачуваме преглед кај оториноларинголог, а кај вокални стручњаци преглед од фонијатар, со цел да се дијагностицира причината за засипнатоста и да се одреди времето за адекватен третман. “, вели професорот.
Најчести проблеми кај децата
Професорот објаснува и дека децата кои сами по себе се темпераментни, бучни, на одредена возраст, често го користат гласот неправилно, па дури и го злоупотребуваат гласот, па може да развијат таканаречени јазли на пеење или хиперкинезија во гласот.
„Ако имаат проблем со слухот, тогаш несоодветно го користат гласот, тоа е еден од иницијаторите кога треба да се провери слухот на децата, да се види дали добро слушаат затоа што зборуваат толку гласно“, вели таа и додава дека дополнително на гласниот говор, има и шепотење големо оптоварување на гласните жици.
Како изгледа прегледот од фонијатар?
Фонијатрискиот преглед, како што објаснува професорката, опфаќа, пред сè, оториноларинголошки преглед, што значи преглед на уво, нос и грло, посебен преглед, ендоскопски преглед на гркланот кој се нарекува ендовидеоларингостробоскопија. Тоа е преглед кој се прави без анестезија, удобен е иако е ендоскопски.
„Многу наши пациенти се плашат од тој преглед и затоа треба да се објасни дека тоа е неинвазивен преглед со ендоскоп, односно камера, каде што се става во устата, на јазикот, прави не боли, и трае неколку минути или дури неколку секунди. На овој начин гркланот и сите негови структури може да се прикажат под зголемување“, вели соговорничката на порталот N1.
Таа додава дека „најважно од ова испитување е што можеме да ги видиме вибрациите на гласните жици кои го создаваат гласот, кој не можеме да го видиме со голо око, само со таа стробоскопска светлина.
„Доколку вибрациите на гласните жици отсуствуваат кај пациенти кои имаат некаква промена на гласните жици, ова е прв показател за малигно заболување. Така можеме да откриеме рак на гркланот во почетна фаза, што е многу важно за нашите пациенти и нивното понатамошно лекување“, додава професорот.
Што може да се открие со фонијатриски преглед?
Според професорот, сите промени на гласните жици може да се откријат со фонијатриски преглед, освен тумори може да се забележат и цисти и полипи, како и разни промени во целиот грклан.
Исто така, според нашиот соговорник, можно е да се открие рефлуксна болест која е многу честа во последно време.
„Многу пациенти имаат проблем со металоиди, но не се свесни за тоа, се додека киселината не дојде до нивните гласни жици и не им ја измие слузницата, што може да доведе до развој на сериозно онколошко заболување. Покрај рефлуксната болест, пушењето е исто така фактор на ризик за рак на ларингеален. Се трудиме навреме да го дијагностицираме и да се бориме против него, односно да ги лекуваме пациентите со овој проблем“, вели проф. д-р Крејовиќ.
Гласот се менува со возраста
„Гласот се менува во текот на животот, од бебиња, мали деца, па се до најстарата возраст. Како што растат и се развиваат гласните жици, гласот се менува“, вели професорката.
Таа додава дека за време на пубертетот гласот се менува, не само кај момчињата, туку и кај девојчињата. Кога станува збор за постарите лица, нивниот слух, но и гласот слабее.
„Гласот се менува во текот на денот, во зависност од нашето расположение, кога сме среќни, кога сме тажни, кога сме лути, кога имаме некаков проблем“, објаснува проф. д-р Крејовиќ.
Според професорот, фонијатрите, кои се и музички образовани, можат да погодат каква промена се случува врз основа на аудитивната перцепција.
„Кога ќе го слушнам гласот на пациентот, без разлика дали е во канцеларија или на телефон, можам да погодам дали се работи за тумор, полип, јазол или некоја друга промена или се работи за парализа на гркланот, која често се јавува по операција на тироидната жлезда, или каротид, тумор на белите дробови или тоа е психогена дисфонија или засипнатост“, вели проф. д-р Крејовиќ.
Како правилно да го користите гласот?
Фонијатрискиот третман вклучува вежби за дишење и производство на глас. За добар глас потребно е горниот респираторен тракт, односно гласовниот резонатор, носот и усната шуплина да бидат здрави, нивната слузокожа да биде здрава.
„Тоа значи дека треба да го исплакнете носот со раствор од морска сол, да ја навлажнете мукозната мембрана на усната шуплина со природни пастили на база на прополис или хијалурон и да дишете низ носот за правилно да го произведете вашиот глас“, советува професорот.
Таа, исто така, вели дека е важно да се нагласи дека белите дробови се активатор на гласот, сè е стимулирано од нив, а гласните жици се генератор, додека шуплината на носот и усните се резонатор и таму се добива гласот. таа посебна боја на гласот.
