Компаниите во Македонија искусиле пораст на трошоците за суровини од 20 до 50 проценти, иако кај малите компании и кај компаниите од секторот земјоделство овој пораст е значајно поголем, што ги прави поранливи на сегашната и на идни кризи. Ова е податок од анализата на Finance Think, која ја публикуваше студијата „Влијанието на кризата предизвикана од конфликтот во Украина врз фирмите во Северна Македонија: докази од микроанкета“. Линкот до целата анализа е овде.
Целта на оваа студија била да се процени влијанието на кризата предизвикана од конфликтот во Украина врз фирмите во Северна Македонија. При анкетата се обработени податоци за 112 фирми од различни профили и сектори, во текот на април и мај 2023 година.
„Домашните компании се увозно зависни од суровини и енергија, и глобалниот пораст на цените брзо се пренесе во домашната економија. Така, енергетската криза влијаеше врз компаниите преку порастот на трошоците за работа, и тоа, освен цената на енергијата, и трошоците за суровините и за вработените забележаа пораст“, се наведува во анализата.
Во делот на трошоците за енергија, пак, повеќе од една третина од компаниите искусиле двојно до петкратно зголемување на трошокот за струја помеѓу 2021 и 2022 година.
„Од аспект на големината на фирмата, во овој сегмент големите компании беа најзасегнати, затоа што тие беа најизложени, односно купуваа струја на отворен пазар. Додека од аспект на сектори, компаните од градежништвото беа најзасегнати (40 проценти од фирмите од овој сектор известија зголемување на овој трошок за повеќе од пет пати). Трошоците за работна сила се зголемија, главно, до 50 проценти во споредба со претходната година. Товарот од зголемените трошоци за работна сила е малку поголем кај малите фирми, во споредба со поголемите фирми, како и кај извозниците. Последново главно е резултат на недостигот од работна сила со средно ниво на вештини, што извршило главен притисок врз платите. Сепак, за околу третина од фирмите, зголемувањето на минималната плата било важен фактор во зголемувањето на трошоците за работната сила“, анализира Finance Think.
Компаниите примениле неколку стратегии за справување со кризата: примарно, тие ги пренесле трошоците на цените од своите производи, ги намалиле другите оперативни трошоци, одложиле некои планирани инвестиции, а поретко застапен бил прекин на производството (само кај некои фирми од секторот земјоделство). Сепак, постојат разлики во зависност од типот на трошокот, и големината и секторот на компанијата. Така, за да се справат со зголемените трошоци на суровините, доминантна стратегија на компаниите од сите големини била зголемување на цените на своите производи, додека големите фирми почесто преземале стратегија за намалување на другите трошоци.
„Слично, и за соочување со порастот на трошокот за електрична енергија, доминантна беше преносот на шокот врз цените на сопствените производи. Сепак, средните и големите фирми презедоа и поструктурни чекори, односно се впуштија во инвестиции во капацитети за сопствено производство на електрична енергија, како и реорганизирање на процесите за намалување на потрошувачката на енергија. Ова е најчесто случај во индустријата, а потоа во земјоделството и во нископлатежните услужни сектори. Додека, малите фирми не преземаа никаква стратегија за соочување, што може да биде одраз на нивното работење на регулиран пазар на електрична енергија.
Резултатите од регресијата покажуваат дека колку што е поголем уделот на трошоците за енергија во вкупните трошоци, толку повеќе влезните трошоци се префрлале на крајната цена, но толку повеќе се влошувала и конкурентноста. Интересен е наодот дека за фирмите кои не презеле никаква стратегија за справување со растечките трошоци, и процесот на пренос на овие трошоци врз цените на своите производи им одел потешко, а тоа е случај со помалите локални фирми со пониска конкурентност. Резултатите покажаа дека ако цената на трудот се притиска нагоре, на пример, преку пораст на минималната плата над износот на законското усогласување, тогаш тоа нема да влијае врз трошочната инфлација само доколку фирмите одлучат товарот да го преземат на сметка на својот профит“, се наведува во анализата на Finance Think.
За справување со енергетската криза, владините мерки се проценети на 760 милиони евра. Од вкупно 33 мерки во двата пакета, 16 беа наменети за компании (или компании и домаќинства). Со исклучок на субвенционирање на цената на струјата/топлинската енергија од страна на Владата за мали потрошувачи и домаќинства, другите мерки се канализирани преку Развојна банка, а многу од нив, како зелените линии од ЕБОР, Гарантниот фонд итн. постоеја и порано, односно ги ублажуваат ефектите од кризата, но не можат директно да се поврзат со кризата. Следните инфографикони ги сумираат владините мерки (за компании, за домаќинства, за компании и домаќинства).
„Клучните препораки од оваа анализа се однесуваат на зголемена поддршка на процесот на инвестирање во сопствено производство на електрична енергија кај фирмите, како и други енергетски-ефикасни инвестиции во машини, опрема, хали итн., преку механизмите на државна помош кои и сега се на располагање, меѓутоа и преку популаризација на постојните мерки и поддршка за нивно искористување, вклучително и консултантска помош, особено кај помалите фирми. За да се заштитат големите фирми од изложеноста на цената на струјата на глобалниот пазар, неопходно е владата и застапниците на фирмите да се договорат за модел кој ќе ги заштити од варијабилноста на глобалната цена, на пример преку гарантирана цена која фирмите би ја плаќале кога глобалната цена е повисока од неа, но и кога е пониска од неа“, предлагаат од Finance Think.
