Јануари е месец посветен на превенција од рак на грлото на матката – четврти најчест меѓу жените во светот. До неодамна, во Босна и Херцеговина, само редовен скрининг (ПАПА тест) се нарачуваше и се нудеше на оние кои реагираа. Меѓутоа, во малку поразвиените региони во светот тоа не е случај. Познато е дека речиси сите случаи на рак на грлото на матката се предизвикани од ХПВ инфекција, па затоа ефикасна вакцинација против опасниот вирус се прибегнува од 2006 година. Дури во 2022 година властите во Босна и Херцеговина, односно само мал дел од неа, ја ставија на располагање оваа корисна алатка, што потоа отвори простор за непотребни и опасни дискусии, барем од здравствен карактер. Кога ќе се повлече линијата – бројот на оние кои решиле да бидат имунизирани во кантонот Сараево во првите два месеци е катастрофално мал. Но, тие не се откажуваат, програмата за имунизација е најавена за Федерацијата Босна и Херцеговина, а се почести се апелите на експертите до родителите.
Поминаа нешто помалку од три месеци од почетокот на вакцинацијата против ХПВ вирусот во кантонот Сараево – првата единица во Босна и Херцеговина која најпрвин на девојчињата, а потоа и на девојчињата им понуди едно од најважните достигнувања на науката во борбата против, не само ракот на грлото на матката, туку и други болести што може да ги донесе инфекцијата со ХПВ. ХПВ инфекциите се најчестите сексуално преносливи инфекции во светот, а вакцинацијата на малку порана возраст може да им гарантира доживотен имунитет на девојчињата.
Затоа, близу 1.700 дози набавени како дел од пилот-програмата во КС беа ставени на располагање првенствено за девојчињата кои посетуваат шесто одделение од основно училиште. Вакцинацијата започна во ноември, а во декември беше проширена на возрасната група на девојки и жени на возраст од 11 до 26 години.
Ништо, освен овој потег, официјално не го потврди досегашниот одговор на вакцинацијата, а надлежните не ги прецизираа бројките на заинтересираните.
На нашето прашање, Институтот за јавно здравје на ФБиХ одговори дека во текот на ноември, кога целна група беа само шестоодделенци, беа дадени само 41 доза од вакцината. Бројката скокна кога целната група се прошири, но секако не толку колку што се очекуваше. Така, во декември примениле 278 дози, што е вкупно 319 за првите два месеци од вакцинацијата.
Да се потсетиме на многумина кои беа вознемирени од ваквата грижа за женското здравје, па криејќи се зад тастатурата успеаја да го поврзат со промоција на промискуитет и напад на традиционалните вредности. Потоа, податоците дека, и покрај тврдењата на професијата дека вакцините против коронавирусот штитат и од поновите соеви – 800.000 од нив загинале во ентитетот РС. Тука е и вечната борба со вакцинацијата на децата, па затоа процентот на нивно редовно вакцинирани во Босна и Херцеговина е далеку под препораката на Светската здравствена организација.
Затоа, со оглед на невидените стравови, сегашниот одговор на вакцинацијата против ХПВ можеби не треба да изненадува. Сепак, лекарите со кои разговаравме се длабоко разочарани.
„Дозволете родителите внимателно да размислат дали имаат право да не имунизираат на своите деца“
Меѓу нив е и д-р Аида Зујовиќ – Ајановиќ, специјалист гинеколог. Во интервју за N1, таа се осврнува на отпорот на имунизација во Босна и Херцеговина. општеството, истовремено анализирајќи кои фактори придонесуваат за тоа.
Најпрво се сеќава како, како експерт, многу ја израдувала веста за почетокот на имунизацијата на девојчињата против ХПВ. Но..
„Ги спомнувам децата – затоа што кога девојчињата ја примаат вакцината порано, тие се сметаат за заштитени дури и со само една доза, што може да обезбеди долгорочен имунитет против ХПВ вирусот. Сепак, очигледно сè уште не сме еволуирале. Сè уште имаме отпорност на вакцини и можеме многу добро да видиме што се случува во околината – се повеќе луѓе се болни од сипаници, туберкулоза, состојби за кои мислевме дека се искоренети, а да не зборуваме за новите вирусни предизвици со кои се соочуваме. “ нагласува тој.Зујовиќ – Ајановиќ.
Потоа, продолжува таа, била задоволна од веста дека вакцината им е понудена на девојчиња до 26 години, кои за разлика од родителите на децата малку почесто се распрашуваат и како што покажуваат бројките – на крајот одговараат на имунизација. .
„И треба да се вакцинираат, ја поздравувам одлуката на тие девојки. Обично се поддржуваат, па одат со другарите. Така, неколку девојки дојдоа во мојата канцеларија да прашаат за сето тоа. И родителите знаат да прашаат. Сепак, предвидените генерации не одговорија во доволен број. Затоа не се криви децата, родителите тука ги носат одлуките. Нека размислат добро – дали имаат право да му одбијат имунизација на своето дете. За некои, инфекцијата со ХПВ вирусот се решава спонтано, додека за други предизвикува хаос во животот. Ние сме во месецот за подигање на свеста за ракот на грлото на матката. Наместо да зборуваме како ќе го третираме, нели е подобро да зборуваме како ќе го спречиме?“, прашува докторот.
Затоа апелира родителите повторно да размислат дали донеле правилна одлука. Меѓутоа, во ‘бегство на ситуацијата“, смета таа, професијата и властите мора поинтензивно да се вклучат.
„Можеби, на некој начин, малку потфрливме и ние – гинеколозите, кои требаше да се вклучат. Ако треба да разговарате со родителите, со децата, кажете им што е стекнато, а не изгубено. Затоа, овој месец на борба против ракот на грлото на матката нека биде во промоција на имунизацијата, во овој момент, на младите жени. Ова е особено важно во земја која многу старее, каде што многу млади повеќе не живеат на оваа адреса. Дури и да имаме такви кои остануваат со здравствени проблеми, не сум сигурен каква ќе биде нашата иднина. „Ако луѓето можеа да стојат надвор за време на предизборниот период и да агитираат – некои од нив би можеле да застанат сега и да објаснат зошто тие вакцини“, рече таа за N1.
„Особено е важно да се објасни аспектот дека не постои рак на грлото на матката без ХПВ вирусот. Ако добиете вакцина против тоа, особено против соеви кои се најагресивни, вие сте заштитени и ги сведувате ризиците на минимум“.
Што им вели на девојките кои доаѓаат на совет: Дали се потребни дополнителни прегледи пред вакцинација?
Нè интересираше и што им вели на оние што доаѓаат на совет откако ќе се одлучат за имунизација – дали дополнително да се консултираат со лекар од матичната медицина или да одат на преглед?
„Никогаш не треба да одите на вакцинација ако сте фебрилни, ако не се чувствувате добро или ако сте во состојба на некоја вирусна или бактериска инфекција. Според моите информации, оваа вакцина не предизвикува никакви несакани ефекти, нема состојба на вртоглавица, температура и слично. Најнормално е да се оди на вакцина без никакви дополнителни испитувања, бидејќи колку што знам, нема контраиндикации. Ако некој сè уште има дилема, може да го контактира својот лекар за семејна медицина или евентуално да го контактира Институтот за јавно здравје на ФБиХ. Меѓутоа, во кој центар и да одат девојките на вакцинација, во тој тим секогаш има лекар кој ќе разговара со нив. Ги поддржувам сите оние млади луѓе кои досега покажаа одговорност и се грижат за своето здравје“, заклучи докторката.
Каде да се обратите за вакцинација во КС?
Како што изјави министерот за здравство на КС, Харис Враниќ, на крајот на декември минатата година, вакцинацијата ќе се врши секој работен ден од 8 до 15 часот на местата за вакцинација на Здравствениот дом на КС на три локации во Сараево. Станува збор за ОЈ Дом здравствена Центар, ОЈ Дом здравствена Нови Град и ОЈ Дом здравствена Илиџа.
Сите заинтересирани девојки на возраст од 11 до 26 години можат да ја добијат својата доза на ХПВ вакцина на трите локации во КС.
Важно е да се напомене дека, со оглед на набавката на дополнителни 1.000 дози, имунизацијата наскоро ќе биде достапна и во другите делови на ФБиХ – односно во Мостар, Зеница и Тузла.
Едукацијата е завршена, а во тек е дистрибуција на промотивни материјали за родителите и здравствените работници, а за планот за имунизација детално ќе пишуваме во наредните денови.
И конечно – што ни кажуваат фактите?
Како што нагласуваат од Институтот за јавно здравје на Федерацијата Босна и Херцеговина, а врз основа на податоците на IARC GLOBOCAN, ракот на грлото на матката е четврти најчест карцином кај жените во светот. Повеќе од 85% од сите нови случаи и смртни случаи се случуваат во помалку развиените земји, делумно поради тоа што рутинскиот скрининг и третман за рак на грлото на матката не се широко достапни.
За разлика од повеќето видови на рак, ракот на грлото на матката е поверојатно да се развие кај жените на возраст меѓу 20 и 45 години отколку кај постарите жени.
Бројот на заболени од рак на грлото на матката во Федерацијата на Босна и Херцеговина во 2021 година е 424. По возрасна група, најголем број луѓе – од нив 267 – припаѓаат на возрасната група од 19-64 години, додека 157 пациенти припаѓаат на 65-те и над возрасната група. Бројот на починати од рак на грлото на матката во Федерацијата на Босна и Херцеговина во 2021 година е 78.
Кога станува збор за претходните години, според податоците на Светската здравствена организација, инциденцата на рак на грлото на матката во Босна и Херцеговина во 2020 година била 18,6 на 100.000 жени, а во 2019 година од оваа форма на рак починале 130 жени.
Од друга страна, земјите како, на пример, Австралија, очекуваат да го искоренат ракот на грлото на матката токму благодарение на имунизацијата.
