Со одземен пасош, филипинска работничка ја чисти куќата на својот работодавец во Косово и се грижи за неговите деца од моментот кога таа ќе ги отвори очите до доцна во ноќта. Шест дена во неделата, Лаура – псевдоним што го користи Радио Слободна Европа (РСЕ) за да го заштити нејзиниот идентитет – исто така трпи злоупотреба од едно од децата на нејзиниот работодавец.
– Самиот газда го виде детето како ме удира. Тој разговараше со него, а детето рече дека нема да го повтори тоа, но сепак го прави тоа – изјави таа за РСЕ.
Лаура работи во Косово повеќе од една година, а тука е донесена од агенција за вработување на странски работници во Албанија. Таа била превезена од Албанија во Косово со автомобил на агенцијата – без виза, престој или работна дозвола.
– На границата (тие) нѐ проверија… нѐ бараа. Само ме пуштија. Агентот ме донесе овде, а го сретнав работодавецот во близина на Призрен – објасни таа.
Границата меѓу Косово и Албанија не се следи како другите граници. Од мај годинава, договорот им овозможува на граѓаните на двете земји да преминуваат без пасош или лична карта.
РСЕ побара коментар од министерствата за внатрешни работи на Косово и Албанија, но до објавувањето на овој текст нема одговор. Во меѓувреме, косовската полиција соопшти дека границата со Албанија се следи со помош на алтернативни методи за да се осигура дека нема „незаконски активности“, како што се системи за камери, разузнавачки информации од безбедносните институции и патроли долж граничната зона.
Косовската Дирекција за миграција и странци, исто така, спроведува редовни инспекции за проверка на фирмите за кои постои сомневање дека вработуваат странски работници.
„Во зависност од наодите на теренот и доколку се забележат незаконски дејствија при патроли, се преземаат неопходни мерки“, соопшти косовската полиција.
Договорот на Лаура предвидува 40-часовна работна недела за компанијата. Меѓутоа, нејзината реалност е значително поинаква: таа живее и работи и до 16 часа дневно во домаќинство каде што е вработена како куќна помошничка. Таа ситуација ги остава работните права на Лаура без надзор, бидејќи Косовскиот трудов инспекторат нема мандат да ги проверува приватните домови.
Брикена Хоџа, директорка на Иницијативата за стабилност на Косово (КСИ), објасни дека работниците како Лаура потпишуваат договори со сопственици на бизниси, преправајќи се дека работат за тие компании, но всушност се вработени во приватни домови.
– Секторот за домашна нега работи речиси целосно неформално. Ова вработување е целосно неформално, а условите не се такви какви што би биле кога би имале легитимни договори – рече Хоџа за РСЕ. РСЕ побара од Трудовиот инспекторат – кој беше информиран дека е свесен за злоупотреба од страна на работодавачите кон домашните работници – но, не доби одговор.
Контактот меѓу филипинските работници и нивните работодавци во Косово го олеснуваат агенциите за вработување, пред се од Албанија и Северна Македонија.
Според Хоџа, кој со месеци ги следи условите за работа на мигрантите, работниците кои доаѓаат преку Албанија се соочуваат со најголеми предизвици. И покрај обидите, агенциите за вработување во Албанија не беа достапни да одговорат на прашањата на РСЕ.
Експертот за вработување Кумрие Жика ги критикуваше овие агенции дека не ги следат правичните процедури за вработување.
– Нивната единствена цел е профитот, и тие несомнено ги гледаат работниците мигранти како стока што треба да се тргува по која било вредност, без никаква процедура. Има безброј случаи на агенции кои носат Филипинци во Албанија за да ги префрлат на Косово без работни дозволи или визи – вели Зика за РСЕ.
Албанија неодамна потпиша договор со Меѓународната организација на трудот (МОТ) во кој се наведува дека агенциите не можат да наплаќаат такси за регрутирање мигранти, бидејќи работодавачите треба да ги покријат овие трошоци.
Сепак, Кенза Димечки од МОТ за РСЕ вели дека ова правило често се игнорира.
– Во Албанија имаме агенции за вработување кои вработуваат луѓе кои можеби веќе работат во земјите од Заливот или на друго место во Азија. Тие доаѓаат во Албанија и потоа ги испраќаат на Косово – вели Димечки.
– Тие одат преку повеќе посредници кои би можеле да наплаќаат такси. Овие трошоци може да се акумулираат и да ги остават работниците во долгови, што ќе им отежне да ги напуштат своите работни места – додаде таа.
Димечки предложи построг надзор на агенциите за вработување како чекор кон решавање на овие проблеми.
Сепак, Жика вели дека нема доволен инспекциски надзор на овие агенции во Албанија, „бидејќи доколку има доволно инспекции, овие случаи би биле намалени“.
РСЕ присуствуваше на еден од нивните состаноци, каде што споделија приказни за различни борби – борби за кои се плашеа да ги кажат јавно од страв од нивните работодавци, кои ги нарекуваат „моќни луѓе“ во Косово.
Сандра – уште еден псевдоним што го користи РСЕ за да го заштити нејзиниот идентитет – откри дека повеќето филипински работници во Косово се вработени во домашна нега. Работејќи до 16 часа дневно, шест дена во неделата, заработуваат најмалку 500 евра месечно.
– Тие живеат бесплатно во домовите на нивните работодавци и таму јадат бесплатно. Но, тоа не е доволно бидејќи да се работи 16 или 18 часа дневно за фиксна плата е навистина тешко – вели Сандра. Таа нагласи дека организацијата што тие имаат намера да ја основаат ќе ги поддржи правата на сите работници мигранти во Косово, а не само на Филипинците.
Во последните години, Косово бележи зголемување на бројот на такви работници, бидејќи компаниите се обидуваат да ги заменат косовците кои мигрираат во западните земји.
Податоците на МВР покажуваат дека најголем дел од работниците доаѓаат од Турција и Бангладеш и се вработени во сектори како градежништво и угостителство. Сепак, бројот на работници од Филипините е значително зголемен во последните две години.
Ситуацијата е особено предизвикувачка за Филипинците, бидејќи Филипините и Косово немаат дипломатски односи. Филипините не ја признаваат независноста на Косово.
– Нема конзулат во Косово каде што би можеле да ги решат нивните проблеми. Најблиските конзулати се во Албанија и Северна Македонија. Меѓутоа, немањето документи ги спречува легално да ги пријават своите проблеми – објаснува Хоџа.
Без билатерални договори, на Филипинците им е потребна туристичка виза за влез во Косово.
Лаура остана во Косово речиси една година без никаква документација – без виза, без дозвола за престој, без работна дозвола. Со месеци беше премногу исплашена да го напушти домот каде што работеше, дури и на слободен ден.
– Многу се плашев да излезам бидејќи се плашев дека ќе ме фати полицијата. Му реков на работодавецот дека не можам да работам мирно без соодветни документи – вели Лаура.
На крајот беа покренати процедури за нејзина дозвола за престој.
За вакви прашања е известено и Министерството за внатрешни работи. Меѓутоа, на прашање на РСЕ, Министерството ја префрли одговорноста на косовската полиција и Трудовиот инспекторат.
За да добие дозвола за престој, Лаура ќе мора да го напушти Косово и да го рестартира процесот на аплицирање од нула, во согласност со законот. Меѓутоа, тоа не се случи во нејзиниот случај.
Законот бара и договорите за работа да бидат на јазик што го разбираат работниците, што не беше случај со Лаура.
– Договорот првпат го видов на англиски кога аплициравме за дозвола за престој. Побарав копија, но ми дадоа само на албански. Дали беше различно од она што беше доставено до властите? Не знам, бидејќи не можев да го разберам договорот што го добив – рече Лаура.
Додека во Косово без документи, работниците како Лаура се целосно зависни од своите работодавци.
– Им беше кажано дека ако не работат за нив , ќе бидат протерани од Косово и вратени во нивната матична земја – објасни Сандра.
Сандра е една од ретките Филипинки на Косово која не живее во куќата на неговиот работодавец. Во некои случаи, за да ги спречат работниците да заминат по други можности, работодавците ги задржуваат нивните пасоши – како во случајот на Лаура.
– Ми треба пасош затоа што треба да испратам пари на Филипините. Но, тие не ми ги дадоа. Мојот шеф натера друг работник од неговата компанија да ме придружува до банката и да ги испрати парите на моето семејство – рече Лаура.
Постојано има повици да се ревидира сегашниот закон, донесен во 2010 година, меѓу другите измени да се вклучи и домашната нега.
– Граѓанското општество долго време бара да се сменат овие закони. Се надевам дека институциите ќе го сфатат ова сериозно и ќе ја спречат експлоатацијата на овие работници и нивното третирање како робови – нагласува Хоџа.
И покрај злоупотребите, многу филипински работници во Косово велат дека сакаат да продолжат да живеат и работат таму. Тие едноставно бараат пристојни услови за работа.
– Дури и да не познавате некого на улица, тој само ви се насмевнува. Тоа е знак колку се љубезни луѓето овде – вели Сандра.
