Оставени во сиропиталишта и сега мора да бегаат од војната, илјадници веќе ранливи украински бегалци се изложени на ризик од трговија со луѓе.
Некои деца се најдоа под руски оган во нивните домови. Други побегнаа поради громови и пукотници. Многумина сè уште се водат како исчезнати, изгубени во хаосот на често неорганизираниот систем на социјална помош во Украина.
„Имаше голем проблем со принудна работа во предвоените сиропиталишта (и) трговија за секс индустрија“, рече Ерик Розентал, директор на Disability Rights International (DRI) во Вашингтон.
Сега постои уште поголема опасност „децата да бидат цел, напуштени, напуштени“.
Во Украина има повеќе од 100.000 деца во сиропиталишта, интернати или домови за лица со посебни потреби, што е најголем број во Европа, според Агенцијата за бегалци на ОН (УНХЦР).
Многумина се сметаат за таканаречени социјални сираци – нивните родители или други роднини се живи, но не можат да се грижат за нив во земја една од најсиромашните во Европа.
Според официјалните податоци, од руската инвазија на Украина на 24 февруари, најмалку 8.000 малолетници во системот за грижа се однесени во странство или преместени во Украина.
Околу 31.000 се вратени на нивните родители, а властите проценуваат дека најмалку 2.500 други се заробени во активните борбени зони и треба да бидат евакуирани.
Со сигурност да ги извадите не е лесна задача.
Бегство во последен момент
Кон крајот на март, кога војната стигна до градот Нижин североисточно од Киев, Мариета знаеше дека мора брзо да дејствува.
Водела дом за деца чии семејства биле премногу сиромашни за да се грижат за нив или се бореле со зависност од дрога. Додека некои семејства дојдоа да ги земат своите деца, седум од нив на возраст од пет до 14 години беа оставени.
„Децата можеа да слушнат истрели и експлозии. Тоа беше страшно за нив“, изјави таа за АФП. Мариета не сакаше да го открие своето презиме.
Децата биле качени во автобус со повлечени завеси и транспортирани до место недалеку од словачката граница, оддалечено речиси илјада километри.
„За среќа, децата не ги виделе уништените куќи и мртвите луѓе“, рекла Мариета.
„Три дена откако тргнавме, Русите влегоа во Нижин. Да останевме подолго, ќе бевме заробени“.
На друго место, во Ворзел, северозападно од Киев, на вториот ден од руската инвазија беше гранатиран дом за деца помлади од четири години.
„За среќа, децата и персоналот не беа внатре“, рече Халина Постолиук, директорка на „Надеж и домови за деца Украина“.
Дури на 9 март се сметаше дека е доволно безбедно да се евакуираат 55 доенчиња и 26 вработени од центарот – прво во Киев, а потоа во западна Украина – откако конечно беше договорен хуманитарен коридор.
„Засолниште во замена за секс“
Сега растат стравувањата дека оние кои имаа доволно среќа да ја избегнат смртта во Украина би можеле да станат жртви на трговци со луѓе, долгорочна закана за децата во огромната и често нефункционална мрежа за нега во земјата, основана под Советскиот Сојуз.
Оваа закана се влошува со конфликтот.
„Кога започна војната, децата живееја во прилично изолирани, затворени средини, а голем проблем е што нема соодветно редовно следење на овој огромен систем“, рече Постолиук.
Розентал од ВРИ рече дека и пред војната, Украина била „исклучително опасно место за децата одвоени од нивните семејства“, во систем за грижа што бил „неорганизиран – со мал надзор“.
Има стравувања дека поради дупките во системот, децата би можеле да паднат во рацете на трговците со луѓе, рече тој.
Некои деца веќе се префрлени во сиропиталишта во Романија и Молдавија, каде што има „голем проблем со трговијата со луѓе“, додаде тој.
Меѓународната организација на ОН за миграција веќе ги предупреди бегалците кои бегаат од земјата да внимаваат на трговците со луѓе кои сакаат да го искористат хаотичниот егзодус.
Во март, Украина воведе нови правила за евакуација и следење на сирачињата, но невладините организации велат дека треба да се направи повеќе.
Томас Хакл, од Каритас Романија, рече дека неговиот тим на границата со Романија неодамна запрел осомничен трговец со луѓе кој се обидел да однесе две млади Украинки во Италија.
„Трговците со луѓе се мешаат со населението, нудат превоз. Имаше многу знаци кои не наведоа да не му веруваме на овој човек, тој премногу инсистираше, сакаше да ги однесе на одредено место“.
Добротворната организација исто така соопшти дека луѓето кои пристигнале во Полска им рекле дека им било понудено „засолниште во замена за секс“.
„Без обука“
Колин Холт Томпсон се плаши од најлошото за децата изгубени во хаосот на војната.
Кога изби конфликтот, 55-годишна Американка која волонтира за американската мрежа за посвојување отпатува во Лавов во западна Украина од американската држава Кентаки за да помогне во меѓународната евакуација.
„Во моментов има многу илјадници деца кои се во хотели и луѓето се со нив… во мали кампови и во семејни домови кои никогаш не биле проверени“, рече Томпсон, кој има шест посвоени деца од Украина.
„Не знаеме дали овие луѓе се безбедни, нема обука“, изјави таа за АФП во Лавов.
Во моментов се плаши од 18-годишната девојка која со години се обидува да ја посвои, која неодамна од Доњецк на исток беше префрлена во сиропиталиште во Лавов и може да заврши во Австрија.
Според некои експерти, многу деца кои успеале да избегаат од конфликтот во Украина, сега доживуваат траума, не јадат или спијат добро или покажуваат знаци на психолошка и емоционална регресија.
Други како Мариета се благодарни што ги одведоа нејзините деца на безбедно – засега.
На прашањето што би се случило доколку руските сили го опколат нивното ново светилиште, таа одговори: „Подобро е да не размислувате за тоа“.
