Антипсихотици или антипсихотични лекови, исто така наречени невролептици, се користат за лекување на симптомите на психотични нарушувања како што се психоза, шизофренија и манична фаза на биполарно растројство, но тие исто така може да се користат пошироко.
Психотичните нарушувања се карактеризираат со симптоми како што се халуцинации и заблуди, кои го попречуваат секојдневното функционирање на заболените. Паранојата може да биде присутна и заедно со луд систем на грандиозни идеи.
Невролептиците може да се користат и надвор од посочените индикации за третман на анксиозност, несоница, агресивно однесување и халуцинации кои се појавуваат како симптоми на Алцхајмерова болест. Во зависност од индикациите, може да се користат и кај други болести, но најчесто во помали дози. Антипсихотици, исто така, може да се користат краткорочно за минливи психотични симптоми.
Што се антипсихотици и како делуваат?
Дејството на антипсихотиците се заснова на блокирање на рецепторите на невротрансмитерот допамин во нервниот систем. Допаминските рецептори D2, D3 и D4 се поврзани со ментални болести чие дејство може да биде блокирано од антипсихотици, односно тие дејствуваат како силни антагонисти. Сепак, блокирањето на D2 рецепторите може да предизвика несакани ефекти кои се појавуваат во помала мера со поновите антипсихотични лекови.
Допаминот е невротрансмитер кој делува како „гласник“ помеѓу невроните и е поврзан со чувството на задоволство и мотивација. Блокирањето на допамин го намалува чувството на делириум и халуцинации, односно молекулите на допамин се спречени да предизвикаат невролошки ефекти. Сепак, научниците се согласуваат дека сè уште не разбираат целосно како допаминот сигнализира биолошки. Се покажа дека допаминот игра улога во овие болести и нарушувања:
– Паркинсонова болест
– депресија
– нарушување на хиперактивност со дефицит на внимание (АДХД)
– психотични нарушувања како шизофренија
– зависност од лекови и дроги
Допаминот не се наоѓа само во мозокот, туку и во другите органи. Така, научниците докажаа дека антипсихотиците ја блокираат сигнализацијата на допамин во мозокот, но и во панкреасот. Ова води до неконтролирано производство на хормони кои влијаат на регулацијата на гликозата во крвта. Ова може да доведе до дебелина и дијабетес. Ова е еден од познатите несакани ефекти. Сепак, антипсихотиците, особено поновите атипични, имаат помалку несакани ефекти, но помагаат и во повторното земање на серотонин, што ја зголемува нивната ефикасност во лекувањето на депресивните аспекти на психотичните болести.
Новата генерација на антипсихотици се нарекуваат стабилизатори на допаминскиот систем. Тие работат со стабилизирање на допаминот во случај на превисок или премногу низок пренос. На овој начин симптомите полесно се контролираат без некои од несаканите ефекти кои се појавуваат кај другите антипсихотици.
Несакани ефекти на антипсихотици
Во денешно време има голем избор на антипсихотици – од постарата до поновата генерација. Антипсихотици од првата генерација вклучуваат хлорпромазин, халоперидол, тиоридазин, флуфеназин и други. Со горенаведеното, истакнати се познатите екстрапирамидални несакани ефекти, како и други бројни несакани ефекти кои зависат од комбинациите на системи на кои лекот има антагонистички ефект. Несаканите ефекти на антипсихотиците зависат од специфичниот лек.
Екстрапирамидалните несакани ефекти се појавуваат почесто од атипичните и се поделени на рани и доцни. Раните несакани ефекти на антипсихотиците вклучуваат:
– акатизија – постојана шема на нервни движења како што се лулање, плескање со раце или тапкање со стапала
– паркинсонизам – создавање на нарушувања во мозокот кои влијаат на создавање бавни движења, тремор, вкочанети мускули, тешкотии во рамнотежата и одењето
Со хронична употреба на антипсихотици, може да се појави доцен несакан ефект како што е задоцнета дискинезија. Тоа е несакан ефект кој предизвикува повторени неволни движења, главно околу пределот на устата, но и во екстремитетите. Овие лекови може да предизвикаат и зголемување на хормонот пролактин, што предизвикува голем број ендокринолошки несакани ефекти. Опасноста од несакани ефекти на антипсихотиците е дека хроничната употреба може да предизвика хиперсензибилизација на допаминскиот рецептор Д2, што доведува до трајни промени. Ова се случува кај околу 5% од пациентите годишно.
Несакани ефекти на антипсихотици од новата генерација
Несаканите ефекти предизвикани од антипсихотици често се причина за отфрлање на пациентите и стигматизација во општеството. Третманите честопати беа прекинувани поради несакани ефекти, а пациентите често доживуваа влошување на психозата и повторно хоспитализација. Релапс (20 проценти) и инвалидитет (50 проценти) може да се појават при земање антипсихотици.
Конвенционалните антипсихотици или антипсихотиците од постарата генерација предизвикуваат повеќе реакции и зачестеноста на екстрапирамидалните несакани ефекти е поголема отколку кај антипсихотиците од новата генерација. Овој вид покажува одредена селективност за одредени групи на неврони, односно се покажало дека тие не влијаат подеднакво на блокирањето на сите рецептори. Ова остава простор за појава на помалку несакани ефекти.
Антипсихотиците од новата генерација имаат значително подобар ефект врз негативните и когнитивните симптоми, а тоа се покажа како пресудно за поволен терапевтски успех. Тие предизвикуваат тардивна дискинезија значително помалку.
Меѓу антипсихотици од новата генерација е клозапин, кој е синтетизиран во 60-тите години на минатиот век, и кој се покажа дека не предизвикува екстрапирамидални несакани ефекти. Затоа, тој беше наречен атипичен, а подоцна стана прототип на новата, втора генерација на антипсихотици. Овој тип на антипсихотик делува и на серотонинските рецептори, не само на допаминските рецептори, тие покажуваат селективност за одредени групи неврони и многу подобро делуваат на негативните и когнитивните симптоми.
Се покажа дека земањето често доведува до зголемување на телесната тежина, а можен е и развој на агранулоцитоза. Агранулоцитозата е најтешката форма на неутропенија, намален број на неутрофили во крвта што најчесто е предизвикана од лекови или некоја состојба. Недостатокот на неутрофили доведува до слабеење на имунитетот и губење на способноста на телото да се брани од микроорганизми.
Колку брзо делуваат антипсихотиците?
Антипсихотиците создаваат реакција во телото во рок од две до шест недели ако се земе соодветна доза и се примени на добар начин. Кај повеќето пациенти, подобрување се чувствува околу третата или четвртата недела од третманот. Постојат тврдења дека по третманот, антипсихотици треба да се администрираат во најниската ефективна доза за да се намали зачестеноста и интензитетот на несаканите ефекти.
Антипсихотици во бременоста
Нема официјални препораки за употреба на антипсихотици за време на бременоста. Се препорачува да се внимава и да се зема само кога тоа е неизбежно и кога се избегнуваат компликации на овој начин. Потребна е претпазливост и при доење. Некои антипсихотици кај жените можат да предизвикаат проблеми веќе за време на зачнувањето, а се препорачува да се користат оние кои го немаат овој несакан ефект доколку жената планира бременост.
За време на бременоста, неопходно е медицински да се процени дали постои поголем ризик од релапс на психоза или негативен ефект на антипсихотици врз развојот на детето. Во моментов, не постојат соодветни студии кои укажуваат на зголемен ризик од малформации кај фетусот, додека некои студии покажуваат зголемен ризик од предвремено раѓање и спонтан абортус.
Новороденчињата изложени на атипични антипсихотици од новата генерација имаат поголема инциденца на зголемен раст и родилна тежина во споредба со новороденчињата од мајки кои земале типични антипсихотици.
