Мултиплекс склерозата е болест со илјада лица и така се нарекува затоа што има непозната причина и текот е обично непредвидлив. Тоа е воспалителна болест на централниот нервен систем.
Воспалението и воспалителните оштетувања можат да влијаат на мозокот, големиот и малиот, мозочното стебло и ‘рбетниот мозок. Автоимуната е болест која има непозната причина, но причината може да бидат еколошки и генетски фактори.
Мултиплекс склероза не зависи од возраста и може да се појави во која било фаза од животот. Најчесто се манифестира на возраст од 20 до 50 години и е втора причина за инвалидитет на млада возраст.
Во повеќето случаи, првиот симптом на мултиплекс склероза е релапс предизвикан од воспаление на централниот нервен систем. Симптомите може да се развијат ненадејно, да бидат акутни или да се развиваат бавно.
Што е мултиплекс склероза?
Мултиплекс склероза е автоимуна хронична болест чија главна карактеристика е доминантното воспаление на миелинската обвивка на нервите на централниот нервен систем.Тоа влијае на мозокот, ‘рбетниот мозок и оптичките нерви, кои можат да бидат оштетени. Припаѓа на автоимуни болести бидејќи кај мултиплекс склероза доаѓа до несоодветна реакција на одбранбениот систем или имунитет на одредени компоненти на сопственото тело и на сопствените клетки.
Возраста на која се појавува мултиплекс склероза обично е помеѓу 15 и 45 години, а ретко се појавува на постара возраст. Се верува дека во моментов од оваа болест во светот боледуваат два милиони луѓе, од кои околу 4.500 се во Хрватска. Жените се погодени почесто од мажите. Искуствата на луѓето со мултиплекс склероза и како изгледаат нивните животи може да се најдат на националната страница на здружението за мултиплекс склероза.
Болеста може да има бениген или малиген тек и има неколку форми:
– рецидивирачки-ремитирачки – најчеста форма кај околу 85 проценти од пациентите, акутни напади со мало трајно оштетување
– секундарно прогресивно – нема целосно закрепнување, оштетувањето се зголемува со континуирана прогресија со кратки периоди на подобрување
– првенствено прогресивна – постојана прогресија на оштетувањето со губење на функции и способности
– прогресивно рецидив – прогресивно влошување од почеток со акутни егзацербации
Кај рецидивната релапсна мултиплекс склероза, најчеста форма на болеста, се јавуваат акутни напади со влошување на симптомите или појава на нови симптоми. Релапсот трае до три месеци, а во овој период се појавува ремисија на болеста. Може да остане помала штета. Интервалот помеѓу рецидивите може да биде само неколку месеци, но најчесто околу две години.
Првиот напад обично е без последици, а кај околу 25 проценти од пациентите состојбата се влошува околу една година по почетокот на болеста. Само околу пет проценти од пациентите доживуваат влошување по десет или повеќе години.
Причина за мултиплекс склероза
Во случај на автоимуни болести, не е лесно да се препознае зошто дошло до релапс, а точната причина за мултиплекс склероза сè уште е непозната.
Она што науката и медицината го знаат е дека има неколку поврзани фактори, некои еколошки, а некои генетски.
Мултиплекс склероза не е наследна болест, но постои тенденција. Од горенаведеното, генетиката има многу помала улога, бидејќи се покажа дека ризикот од појава е само околу три проценти кај браќата и сестрите на пациентите. Околу 80 отсто од пациентите немаат ниту едно лице во семејството кое боледува од истата болест, а само околу 10 отсто од пациентите имаат лице со мултиплекс склероза во потесното семејство.
Некои од причините за мултиплекс склероза вклучуваат алергии и трауми, кои можат да бидат дополнителен фактор во развојот на болеста. Некои од факторите кои можат да влијаат на појавата на мултиплекс склероза се:
– повреда на главата
– алергии
– емоционален шок
– фактори на животната средина
– стрес
– наследство
– инфекција со вирус или бактерија (не е јасно кој конкретно)
Траума и стрес како причина за мултиплекс склероза
Иако се третира како една од можните причини за мултиплекс склероза, не постојат јасни индикации дека траумата може да ја активира оваа болест. Меѓутоа, во пракса, пациентите покажуваат влошување на симптомите по голема траума или голем стрес. Некои студии покажуваат, пишува Pliva, дека траумата на главата, вратот или грбот може да ја зголеми пропустливоста на крвно-мозочната бариера, а тоа се чини дека е важно за развој на мултиплекс склероза.
Покрај траумата, докажано е дека долгорочниот стрес, особено секојдневниот стрес поради работа, обврски или семејство, создава двојно поголем ризик од влошување на болеста. Исто така, се покажа дека стресот може да предизвика појава на нови симптоми на болеста. Нашата перцепција за животни настани кои можат да бидат стресни може многу да влијае како предизвикувач на мултиплекс склероза. Акутниот, односно краткиот стрес нема да има толку големо влијание како тешките животни настани како што е губењето на волјата не луѓе, депресија, лични конфликти и слично.
Студијата на Универзитетот во Калифорнија докажа дека стресот доведува до почести рецидиви и влошување на симптомите на мултиплекс склероза преку различни механизми. Некои од механизмите кои доживуваат промени се имунолошкиот систем и дегенеративните процеси.
Објаснувањето за ова лежи во нивото на нашиот имунолошки одговор на стимули – Th1 и Th2. Кај мултиплекс склероза, постои зголемен Th1 одговор кој ги зголемува автоимуните одговори и ги убива паразитите. Одговорот Th1 го засилува стресниот настан, што докажува дека стресот може да предизвика имунолошки одговор, а со тоа и релапс на мултиплекс склероза. Лезиите кај мултиплекс склероза се појавуваат 1,6 пати поверојатно ако се случил стресен настан.
Витамин Д и мултиплекс склероза
Претходните истражувања и практиката покажаа дека недостатокот на витамин Д е еден од факторите што може да има влијание врз појавата на мултиплекс склероза. Исто така, високите нивоа на витамин Д се поврзани со помал ризик од гореспоменатата болест. Овој витамин е особено важен во организмот за одржување на здравјето на коскено-мускулниот систем и метаболизмот на минералите. Бројни студии ја покажаа значајната улога на витаминот Д кај мултиплекс склероза, а поврзаноста е забележана и на генетско ниво.
Интересни податоци покажуваат промени кај трудниците со мултиплекс склероза.
За време на бременоста, нивото на витамин Д е повисоко и болеста оди во ремисија. Ако бремената жена со мултиплекс склероза има дијабетес и дебелина, ризикот од развој на мултиплекс склероза се зголемува поради недостаток на витамин Д. Некои независни студии исто така го поврзуваат месецот на раѓање со ризикот од мултиплекс склероза. Така, се покажа дека луѓето родени во рана пролет имаат поголеми шанси да заболат од болеста од оние родени во периодот од септември до ноември.
Пушење и мултиплекс склероза
Истражувањата покажаа дека постои позитивна врска помеѓу појавата на мултиплекс склероза и пушењето, како и влошувањето на симптомите на мултиплекс склероза кај пушачите.
Комбинираните резултати покажуваат дека пушењето го зголемува ризикот од развој на болеста, иако механизмот е малку истражен. Зад врската стојат невротоксичните ефекти на чадот од тутун, кој може да се поврзе и со други автоимуни болести како ревматоиден артритис или лупус.
Пушењето го зголемува ризикот од респираторни инфекции, кои исто така се поврзани со мултиплекс склероза. Во врска со оваа тема, научниците се согласуваат, потребни се повеќе истражувања.
Дијагноза на мултиплекс склероза
„Предизвик е да се будите секој ден и да не знаете дали ќе биде добар или лош и предизвикувачки ден. Бев млада мајка кога ја добив дијагнозата, ќерка ми имаше само шест месеци. Видов мајки како си играат со своите деца, а јас немав енергија за тоа. Се гризев за тоа. Ми требаа околу две години да се помирам со фактот дека имам мултиплекс склероза и дека нема да дозволам да ми го преземе животот“, е едно од искуствата на луѓето со мултиплекс склероза што го сподели Клариса за National Patient Site.
Нејзината дијагноза дојде во раната бременост, што само покажува како мултиплекс склероза може да се појави на која било возраст.
Мултиплекс склероза со причина се нарекува болест со илјада лица. Симптомите на мултиплекс склероза се појавуваат поради оштетување на миелинската обвивка на нервите. Тоа ќе зависи од местото на зафатеност и интензитетот на воспалението. Кога има оштетување и прогресија на болеста, на местата на оштетување се формираат лузни наречени склероза, лезии или плаки. Денес е познато дека тоа е болест на белата структура на мозокот и сивата материја.
Мултиплекс склероза се манифестира различно кај секоја засегната личност. Затоа е тешко да се предвиди текот на болеста. Некои од симптомите на мултиплекс склероза може да бидат:
– моторно оштетување
– нарушување на движењето
– слабост на екстремитетите, губење на силата на еден или повеќе екстремитети
– нарушена сензација, сензорни нарушувања
– намалена визуелна острина, појава на двоен вид
– нарушување на рамнотежата
– потреси
– скандираше говор
– ослабена контрола на сфинктерот
– депресивни нарушувања и ментални нарушувања
– замор
Според специјалистот за неврологија проф. д-р. Марија Бошњак Пашиќ, мултиплекс склероза има две фази на болеста – почетна воспалителна фаза и дегенеративна која се развива паралелно. Во подоцнежните фази, дегенеративната фаза на мултиплекс склероза е поразвиена.
Не е лесно да се постави дијагноза на мултиплекс склероза токму затоа што не постои карактеристичен симптом на болеста. Сепак, постојат клинички параметри за поставување дијагноза. За ова, неопходно е пациентот да се подложи на тестови како што се анализа на цереброспиналната течност, евоцираните мозочни потенцијали, МРИ на мозокот, вратот и целиот рбет.
Третман на мултиплекс склероза
Во однос на лекувањето, постои разлика помеѓу третман на влошување на болеста и долготраен третман на симптомите.
