Да се работи подолго, но и да се штеди, е основната порака на неодамна одржаната средба во Белград посветена на стогодишнината од воведувањето на пензискиот систем во стара Југославија. Но, што се случува со оние кои немаат минимум 15 години стаж кој е неопходен услов за пензионирање? Што е со оние со минимални примања во старост, како што се земјоделските пензионери? Гордана Матковиќ, програмски директор на Центарот за социјална политика и професор на Факултетот ФЕФА, посочува дека овој проблем може да се реши на два начина – со воведување социјална пензија која би се доделувала без разлика на материјалната состојба на сите стари лица без приходи или како додаток на ниските примања, додека пак – парична социјална помош со проверка на имотната состојба на домаќинството, но и со претходно олеснување на имотните критериуми, како што е сопственоста на земјиштето.
Само на 27-годишна возраст приходот од работа во Србија станува поголем од потрошувачката, додека веќе на 58-годишна возраст потрошувачката го надминува приходот од работа, покажува студијата на Републичкиот завод за статистика. Тоа, според Гордана Матковиќ, значи дека имаме само 31 година да ги обезбедиме и издржуваме помладите од нас и суштински да ја обезбедиме нашата старост.
Краток е тој период кога приходите од работа се поголеми од потрошувачката“, истакнува Матковиќ.
Возраста за пензионирање постојано се движи нагоре.
„Во наредните години, сепак, старосната граница не треба да се поместува понатаму“, вели Никола Алтипармаков, член на Фискалниот совет.
Според Гордана Матковиќ, важно е да се набљудува дали луѓето предвремено се пензионираат од пазарот на трудот.
„Ако мандатот е ефективно краток, тогаш тоа е проблем. Тоа е мал дел од решението во рамките на пензискиот систем. Тие мерки не вредат, ако овие луѓе немаат шанса да работат, да се вработат, но едвај чекаат да се пензионираат или работодавецот да им ја прекине работата. За сето тоа треба да се погрижиме“, истакнува Матковиќ.
Жените исклучени од осигурување
Концептот на социјална пензија, кој сè уште не постои во Србија, всушност имплицира дека пензијата се исплаќа од буџетот на постарите граѓани кои не платиле придонеси – или барем не доволно долго за да се квалификуваат за пензија.
„Кога станува збор за социјалните пензии, всушност жените се исклучени од осигурување. Над 80 отсто од вкупното население се жени на возраст над 65 или 70 години кои не се корисници на пензија“, вели Гордана Матковиќ.
Како што посочува, речиси сите земји од регионот воведоа социјални пензии – некои на многу скромен начин, некои го решаваат прашањето во рамките на паричната социјална помош.
Проширете ја паричната социјална помош
Никола Алтипармаков потсетува дека Фискалниот совет анализирал како постојниот систем на парична социјална помош може да се прошири со релаксирачки услови, пред се во однос на сопственоста на земјиштето, за да можат ранливите стари лица, особено во руралните средини, да го остварат правото на парична социјална помош.
„Тоа е прифатливо од буџетски аспект, се работи за расходи од една до две милијарди и тоа е нешто што мислам дека може да се разгледа“, посочи Алтипармаков.
За потсетување, во септември, Фискалниот совет, како дел од Предлогот за мерки за социјална и даночна политика за намалување на нееднаквоста и ризикот од сиромаштија во Србија, изјави дека податоците покажуваат дека пошироката јавност го преувеличува бројот и материјалната ранливост на старите лица без пензиски приход, а тоа не е доволно признаено.загрозување на стари лица со ниски пензии и зависни членови на семејството, особено во руралните делови на земјата.
„Потребно е да се релаксираат премногу ригорозните имотни критериуми за добивање парична социјална помош кај старите домаќинства, како што е зголемувањето на дозволеното земјиште од еден на 10 хектари. Како дополнителна поддршка, предлагаме укинување на обврската за плаќање придонеси за ПИО за земјоделските домаќинства кои поседуваат помалку од 10 хектари земјиште“, е дел од предлогот на Фискалниот совет.
Кога станува збор за бројот на повозрасни граѓани кои би биле „кандидати“ за социјална пензија,
„Податоците покажуваат дека во Србија има 115.000 луѓе над 65 години кои не примаат пензија. Сепак, важно е да се нагласи дека финансиската состојба на старите лица без пензија е многу хетерогена и дека повеќето од нив всушност не можат да се сметаат за финансиски ранливи бидејќи се над прагот на примање за примање парична социјална помош. Поточно, од 115.000 стари лица кои не примаат пензија, 16.000 од нив се над прагот за добивање парична социјална помош поради сопствени приходи од други извори (најчесто од работа), додека 75.000 стари лица без пензија живеат во домаќинства каде што другите членови имаат приходи над прагот на приходи за парична социјална помош. Поради тоа остануваат 24.000 луѓе постари од 65 години кои не примаат пензија и чии татковци помалку од пописот за остварување право на парична социјална помош“, соопштија од Фискалниот совет.
А, од тие 24.000 опасни за приходите стари лица без пензиски надоместоци, само една третина добиваат парична социјална помош, според Фискалниот совет:
„Иако имаат приход помал од данокот на доход, околу 16.000 стари лица без приходи од пензија сè уште не го остварат правото на парична социјална помош, што може да се објасни или со нивната неактивност или со незнаење во однос на правото на социјална помош (што е посебен проблем на едукација и активирање на ранливите граѓани, чија анализа го надминува опфатот на оваа студија) или не го исполнува“, се вели во извештајот на Фискалниот совет.
