Мрежи на моќта: Како поранешните југословенски разузнавачи ја заробија македонската држава

- Advertisement -

Северна Македонија, како мала земја на стратешки балкански раскрснице, претставува терен на интензивни разузнавачки операции од страна на различни домашни и странски субјекти. Оваа анализа ги истражува остатоците од поранешните југословенски безбедносни служби, современите македонски институции и присуството на странски разузнавачки служби на македонската политичка сцена.

Историски континуитет и остатоци од поранешните служби

Наследство од СДСБ (Служба за државна безбедност)

Историска улога на СДСБ:

• Југословенската тајна полиција во социјалистичка Македонија
• Мрежа од професионални офицери, соработници и информатори
• Тесни врски со КГБ и источниот блок

Пост југословенски континуитет:

• Дел од кадрите се интегрираа во новите македонски служби по 1991 година
• Задржани се одредени оперативни методи и мрежи
• Институционалната меморија и процедури се пренесени во новите структури

Влијание на КОС (Контраразузнавачка служба)

Воената разузнавачка компонента:

• Претставуваше воена разузнавачка служба на ЈНА
• Имаше силно присуство во македонските воени структури
• Кадрите се интегрираа во новоформираните македонски воени разузнавачки единици

Последици:

• Континуитет на воените разузнавачки способности
• Задржани се методи за воено-безбедносни операции
• Влијание врз современите воени разузнавачки структури

Современи македонски безбедносни институции

Агенција за разузнавање (АР)

Основни карактеристики:

• Основана во 1995 година како независно тело
• Надлежна за надворешни безбедносни закани
• Собира, анализира и обработува разузнавачки информации
• Координира со меѓународни партнерски служби

Реформи и трансформации:

• Нов закон усвоен во 2021 година
• Поефикасна поделба на надлежностите со АНБ
• Консултации со NATO и ЕУ членките

Агенција за национална безбедност (АНБ)

Историски развој:

• Претходно била дел од МВР како УБК
• Реформирана во 2019 година по скандалот “Таргет-Твердина”
• Сега функционира како независно владино тело

Главни надлежности:

- Advertisement -

• Внатрешни безбедносни закани
• Контраразузнавачки операции
• Борба против тероризмот и организираниот криминал

Воена служба за безбедност и разузнавање (ВСБР)

Организациска структура:

• Дел од Министерството за одбрана
• Воени разузнавачки функции
• Поддршка на операциите на АРМ

Функции:

• Воена разузнавачка поддршка
• Контраразузнавачки мерки во МО и АРМ
• Меѓународни операции и поддршка

Разузнавачки скандали и реформи

Скандалот “Таргет-Твердина” (2015)

Димензии на скандалот:

- Advertisement -

• Масовно незаконско прислушкување на повеќе од 4.200 телефонски броеви
• Период: 2008-2015 година
• Главни актери: Сашо Мијалков, Гордана Јанкулоска и други

Последици:

• Паѓање на владата на Никола Груевски
• Целосна реформа на безбедносните служби
• Основање на АНБ наместо УБК

Други важни скандали

“Свод” (Vault) – корупција во набавка на опрема:

• Злоупотреба на средства од 862.000 евра
• Набавка на британска опрема за прислушкување
• Осуди за злоупотреба на службена положба

Политичко мешање во избори:

• Случај “Титаник 2” – влијание врз изборите во 2013
• Договор за прекин на избори во Струмица
• Осуди за Сашо Мијалков и други

Странски разузнавачки присуства

Руски разузнавачки служби

СВР (Служба за надворешна разузнавање):

• Главна руска цивилна разузнавачка служба
• Операции на собирање политички информации
• Влијание врз политичките процеси

ФСБ (Федерална служба за безбедност):

• Контраразузнавачки операции
• Мешање во внатрешните прашања
• Кибер операции и дезинформации

ГРУ (Главна разузнавачка управа):

• Воена разузнавачка служба
• Специјални операции и саботажи
• Управување со прокси сили

Западни разузнавачки служби

ЦИА (Централна разузнавачка агенција):

• Американска разузнавачка присутност
• Антитерористички операции
• Поддршка на демократските институции

БНД (Бундеснахрихтендинст):

• Германска разузнавачка служба
• Силно присуство во Источна Европа
• Борба против организираниот криминал

МИ6 (Тајна разузнавачка служба):

• Британска разузнавачка служба
• Традиционално присуство на Балканот
• Поддршка на разузнавачките реформи

Регионални разузнавачки служби

Српски служби:

• БИА (Безбедносно-информативна агенција)
• Историски и културни врски
• Влијание врз српската заедница

Други регионални служби:

• Грчки разузнавачки служби
• Турски разузнавачки служби
• Албански разузнавачки служби

Операција “Rösselsprung” – современи безбедносни предизвици

Карактеристики на операцијата

Координација:

• Координира се од Будимпешта
• Поддржувана од унгарските служби
• Цел: рушење на тековната влада

Главни цели:

• Министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски
• Враќање на Никола Груевски
• Дестабилизација на државата

Методи:

• Создавање на фалсификувани скандали
• Мрежа од повеќе од 160 медиумски портали
• Дезинформации и пропаганда

Меѓународни импликации

Улога на NATO и ЕУ:

• Толерирање на активности на некои членки
• Против интересите на NATO и ЕУ
• Потреба за поддршка на македонските власти

Двигатели на криминалната приватизација

Слободан Богоевски – Првиот директор на УБК

Профил и кариера:

• Прв директор на Управата за безбедност и контраразузнавање (УБК) по независноста
• Поранешен разузнавачки офицер со долга кариера во безбедносните служби
• Клучна фигура во трансформацијата на југословенските безбедносни структури

Улога во приватизацијата:

• Случајот “Агент” – осуден за финансиски малверзации и перење пари
• Поврзување со кипарската офшор компанија Central Balkan Investment
• Фиктивни договори и фиктивни ќерки-компании за перење пари
• Поврзување со словенечкиот “Меркатор” и бизнис партнерот Димитрис Кондоминас

Телекомуникациски скандал:

• Сведочење пред американски суд за подмити од 7,5 милиони евра
• Тврдења дека три политичари примиле подмити за ограничување на конкуренцијата
• Поврзување со Magyar Telekom и Deutsche Telekom скандалот

Современи последици:

• Тврдења дека случајот е “криминално-политичка конструкција”
• Обвинувања за кражба на 30 милиони евра од буџетот на РМ
• Спорни врски со анонимна офшор компанија во Кипар

Павле Трајанов – Поранешен министер за внатрешни работи

Историска улога:

• Министер за внатрешни работи (1998-1999)
• Еден од “осумте” од МВР кои го објавија демократскиот прелом во 1989
• Клучна фигура во процесот на независност (1991-1993)

Безбедносна трансформација:

• Залагање за воведување на повеќепартиски систем
• Спротивставување на СДБ да продолжи да служи на Сојузот на комунистите
• Активна улога во надминување на деформациите на безбедносните служби

Критики за корупција:

• Силна критика за нивоата на корупција во Македонија
• Тврдења дека “криминалот е прифатен како вредносна особина”
• Предупредувања за високи нивоа на криминал и корупција

Политичка активност:

• Лидер на Демократскиот сојуз (ДС)
• Коалициски партнер на Зоран Заев
• Застапник за системски промени во борбата против корупцијата

Механизми на криминална приватизација

Методи на злоупотреба:

• Користење на инсајдерски информации од безбедносните служби
• Создавање на фиктивни компании за перење пари
• Поврзување со офшор структури за сокривање на капитал
• Политичко покровителство за деловни интереси

Мрежи и врски:

• Поврзување на поранешни безбедносни функционери со бизнис елитата
• Искористување на југословенските бизнис мрежи
• Трансформација на политичката моќ во економска

Меѓународни импликации:

• Поврзување со странски телекомуникациски корпорации
• Користење на европски офшор структури
• Влијание на странски разузнавачки служби

Последици за демократијата

Институционална ерозија:

• Подрив на владеењето на правото
• Мешање на безбедносни, политички и економски интереси
• Ослабување на демократските институции

Долгорочно влијание:

• Создавање на корупциски мрежи кои траат и денес
• Концентрација на економската моќ во рацете на поранешни функционери
• Влијание врз политичките процеси и избори

Улога на поранешните функционери во приватизацијата

Мрежи од поранешните безбедносни служби

Искористување на позициите:

• Поранешни функционери на СДБ и КОС користеа инсајдерски информации
• Врски со југословенски пословни мрежи
• Познавање на системите и процедури

Трансформација на моќта:

• Преминување од политичка во економска моќ
• Задржување на мрежи и врски
• Користење на безбедносни информации за деловни цели

Клучни случаи и актери

Сашо Мијалков и бизнис империите:

• Тесни врски со најбогатиот човек во земјата Орце Камчев
• Случајот “Империја” – истрага за криминална дружба, измама и перење пари
• Компанијата “Финзи” користена за илегална набавка на опрема за прислушкување

Механизми на корупција:

• Користење на службената положба за лична корист
• Мешање во судски процеси
• Добивање на договори преку политичко влијание

Американски санкции:

• Никола Груевски стаен на црна листа за корупција
• Сашо Мијалков санкциониран за користење на политичко влијание
• Орце Камчев санкциониран за корупција и перење пари

Приватизациски скандали

Телекомуникациски сектор:

• Поранешен разузнавачки офицер Слободан Богоевски сведочеше за подмити од 7,5 милиони евра
• Политичари примиле мито за ограничување на конкуренцијата
• Поврзување со Македонски Телеком и странски интереси

Земјишни скандали:

• Илегално стекнување на земјиште во Скопје
• Врски меѓу безбедносни функционери и партнери
• Користење на инсајдерски информации за профитабилни инвестиции

Современа улога на поранешните функционери

Економска моќ:

• Контрола на клучни сектори во економијата
• Медиумска сопственост и влијание
• Банкарски и финансиски сектор

Политичко влијание:

• Неформални советници на политички лидери
• Лобирање за деловни интереси
• Мешање во изборни процеси

Безбедносни мрежи:

• Задржување на контакти во службите
• Користење на поранешни соработници
• Влијание врз безбедносните политики

Влијание врз политичкиот живот

Механизми на влијание

Директни методи:

• Лобирање и политичко влијание
• Корупција и подмитување
• Поддршка на одредени политички опции

Индиректни методи:

• Медиумско влијание и пропаганда
• Економски притисоци
• Информациски операции

Приватизациски механизми:

• Користење на инсајдерски информации
• Политичко покровителство во тендери
• Мешање на безбедносни и економски интереси

Политички последици

Институционална слабост:

• Слаби демократски институции
• Ранливост на надворешно влијание
• Поделена политичка сцена

Геополитичко натпреварување:

• Борба за влијание меѓу Исток и Запад
• Балканот како поле на натпревар
• Влијание врз европските интеграции

Корупциски мрежи:

• Мешање на политички, безбедносни и економски интереси
• Зафаќање на државата од страна на олигарси
• Подрив на владеењето на правото

Современи предизвици и закани

Кибер закани

Руски кибер операции:

• ФСБ Центар 16 и Центар 18
• Напади на критичната инфраструктура
• Дезинформациски кампањи

Западни кибер способности:

• Контра-кибер операции
• Заштита на демократските процеси
• Поддршка на кибер безбедноста

Хибридни закани

Информациски војување:

• Дезинформации и пропаганда
• Манипулација на јавното мислење
• Подрив на довербата во институциите

Економско влијание:

• Економски притисоци и санкции
• Корупција и неtransparent финансирање
• Енергетска зависност

Препораки за зајакнување на безбедноста

Институционални реформи

Зајакнување на капацитетите:

• Подобрување на професионалноста
• Поефикасна меѓуинституционална координација
• Подобра законска регулатива

Меѓународна соработка:

• Посилна соработка со NATO и ЕУ
• Размена на разузнавачки информации
• Заеднички обуки и вежби

Демократски надзор

Парламентарен надзор:

• Зајакнување на парламентарните комисии
• Подобра транспарентност
• Редовни извештаи и евалуации

Цивилен надзор:

• Улога на граѓанското општество
• Медиумска контрола
• Правни механизми за заштита

————————————————————————————————————————————————————————————————-

Северна Македонија се наоѓа на сложена безбедносна раскрсница каде што се судираат различни разузнавачки интереси. Остатоците од поранешните југословенски служби се мешаат со современите предизвици од страна на странски разузнавачки служби. Успешното справување со овие предизвици бара силни демократски институции, ефикасна меѓународна соработка и постојан демократски надзор над безбедносните служби.

Иднината на македонската безбедност зависи од способноста да се изгради професионален, демократски контролиран и ефикасен разузнавачки систем кој може да се справи со современите закани, зачувувајќи ги во исто време демократските вредности и правата на граѓаните.

Сашо Денесовски