Транзицијата на Република Северна Македонија од социјалистички систем кон демократија е обележана со силно влијание на безбедносните структури врз политичките процеси. Ова влијание, иако со текот на годините менува форми, останува константа во политичкиот живот на земјата. Особено интересен е начинот на кој одредени фигури од безбедносниот сектор успеваат да задржат влијание низ различни политички периоди и промени на власта.
Перманентното влијание на “длабоката држава”
Слободан Богоевски, Миле Зечевиќ и Павле Трајанов претставуваат три различни модели на пренесување на влијанието од поранешните тајни служби во современата политичка арена. Сите тројца потекнуваат од безбедносните структури на поранешна Југославија и успеаја да го адаптираат своето влијание во новонастанатите политички околности по осамостојувањето.
Богоевски, како поранешен директор на ДБК, има големо влијание во безбедносните кругови и по формалното повлекување од службата. Неговата мрежа на контакти и оперативно знаење го прават значаен фактор во заднината на политичките процеси. За разлика од него, Зечевиќ останува повеќе во контраразузнавачките кругови, градејќи влијание преку контрола на информации и разузнавачки материјали, што може да бидат клучни во одредени политички моменти.
Павле Трајанов избра најдиректен пат кон политичкото влијание – формирањето на политичка партија. Неговиот Демократски сојуз служи како пример за “политички привезок” што обезбедува континуитет на влијанието од безбедносните структури независно од тоа која партија е на власт. Тој претставува класичен мост меѓу “старото удбашко крило” и современата политичка сцена, преку директно учество во власта.
Политичката сцена и безбедносните служби
Влијанието на овие и слични фигури е особено видливо во моментите на политичка криза или промена на власта. Иако формално постојат механизми за демократска контрола врз безбедносните служби, практиката покажува дека влијанието често се движи во обратна насока – од безбедносните структури кон политичките процеси.
Во актуелната политичка констелација, ова влијание може да се забележи преку:
- Кадровските политики на главните политички партии, каде што често се вклучуваат лица со безбедносно потекло
- Коалициските аранжмани, каде што помали партии со безбедносна заднина добиваат несразмерно влијание
- Политичките кризи, каде што информации од разузнавачки карактер понекогаш се користат за притисок или дискредитација на политички противници
Импликации за демократските процеси
Континуираното влијание на личности како Богоевски, Зечевиќ и Трајанов е симптоматично за пошироките предизвици со кои се соочува македонската демократија. Тоа укажува на недоволно јасното разграничување меѓу безбедносниот и политичкиот сектор, што ја отежнува демократската консолидација.
Историјата на влијание на тајните служби врз политичките процеси придонесува за континуираната општествена недоверба во институциите. Во контекст на актуелните политички превирања и фрагментација на политичката сцена, ова влијание може да биде особено значајно – создавајќи ситуација каде што клучните политички одлуки понекогаш се носат надвор од формалните демократски процеси.
Заклучок
Примерите на Богоевски, Зечевиќ и Трајанов илустрираат како влијанието на безбедносните структури врз политичките процеси може да биде долготрајно и да преживее различни политички промени. Ова влијание, иако со текот на времето станува посуптилно и помалку видливо, останува значаен фактор во македонската политика.
За вистинска демократска консолидација, неопходно е воспоставување на ефективни механизми за контрола на безбедносните служби и јасно разграничување на нивната улога од политичките процеси. Се додека фигури како овие три имаат несразмерно влијание врз политичките текови, македонската демократија ќе остане со значајни предизвици во својот развој.
-Продолжува :Сите лица на длабоката држава
Сашо Денесовски
