Глобалната трговска војна иницирана од САД уште еднаш покажа дека „политичкото трошење“ е една од најчесто користените неизборни форми на политичко учество на граѓаните, не само во ЕУ, пишува Бета.
За само едно евро, налепница со знакот „стоп“ и зборовите „бојкотирам американски производи“ над знамето на САД може да се купи во онлајн продавниците во западноевропските земји за кои САД се најважниот политички и економски партнер на планетата од крајот на Втората светска војна. Или барем така беа додека американскиот републикански претседател Доналд Трамп не започна глобална трговска војна со воведување царини за увоз од речиси целиот свет и кршење на договорите за слободна трговија.
Поединечните државни влади, како и Европската комисија, внимателно го одмеруваат својот одговор на мерките на Трамп. Граѓаните можат, со помала дипломатска предвидливост или политичка пресметка, водени од нивните сопствени политички и етички убедувања, да одлучат како да се позиционираат во трговската војна што ја започнаа САД.
На потрошувачите во Европа им се нудат мноштво американски производи и услуги – од хамбургери од Мекдоналдс, путер од кикирики или чипсови на Принглс, до Кока-Кола, сок од портокал, кафе Старбакс, виски или долна облека на Victoria’s Secret, до купување на Амазон или користење на Google, Facebook или PayPal…
Во голем број земји од Европската унија, потрошувачите веќе се свртеа против САД. Студијата на Универзитетот Лунд во Шведска покажа дека мнозинството потрошувачи во таа земја се подготвени да ги бојкотираат американските производи и услуги, а тоа веќе го прават 20 отсто од граѓаните. Во Франција, според истражувањето на институтот Ifop, 57 отсто од граѓаните се подготвени да бојкотираат се што е означено како „произведено во САД“, речиси една третина велат дека веќе го прават тоа. Во Германија, активистите на иницијативата „Купи од ЕУ“ ги ставаат американските производи наопаку во супермаркетите за да им ја предложат на клиентите земјата на потекло и – можноста за бојкот.
Често се слушаат оценки дека бојкотот нема да ги уништи или значително да им наштети на моќните американски корпорации. Но, целта на граѓаните не е да уништат фирма, бидејќи знаат дека тоа е нереално. Но, бојкотот влијае на угледот на одреден бренд или компанија. И историјата на потрошувачки бојкоти покажува дека тие можат да бидат многу успешни.
Политиколози зборуваат за „политичко трошење“ и, според истражувачите, тоа стана една од најчесто користените неизборни форми на политичко учество. Авторите на истоимената книга, Дитлинд Столе и Микеле Микелети, сметаат дека политичката потрошувачка значи дека „потрошувачите го користат пазарот како политичка арена со цел да ги променат институционалните или пазарните практики за кои сметаат дека се етички, еколошки или политички сомнителни“.
Примери од историјата
Британскиот магазин „Ethical Consumer“ потсетува дека еден од првите успешни бојкоти на потрошувачите бил во 1791 година во Англија. Откако Парламентот одби да го укине ропството, активистите повикаа на бојкот на шеќерот произведен од робовите. Продажбата падна за речиси половина, додека за две години продажбата на шеќер од Индија, кој не го произведуваа робовите, се зголеми за десет пати. Трговците, кои останаа без избор, почнаа да продаваат само шеќер означен како направен од „слободни луѓе“.
Во поновата историја имаше неколку успешни бојкоти. Можеби најпозната е 1959 година, кога во Велика Британија започна бојкот на производи од Јужна Африка. Тоа беше замислено како форма на притисок врз властите во таа земја поради политиката на расна сегрегација и угнетување на мнозинското црно население од страна на белото малцинство. Започна со бојкот на јужноафриканското овошје и зеленчук, а подоцна кампањата, која се прошири и во другите европски земји, беше насочена кон различни компании кои работеа со режимот на апартхејдот. Заврши во 1994 година, не токму поради бојкотот на локалните производи и компании, туку бојкотот одигра важна улога во изолирањето на расистичкиот режим во Преторија.
Меѓународната кампања БДС (Бојкотирам, распуштање, санкции), започната во 2005 година, има за цел, како што наведуваат иницијаторите на БДС, „ненасилен притисок врз оваа земја“ со залагање за бојкот, суспендирање на инвестициите и економски санкции против Израел. И ова, со цел да се „почитува меѓународното право“ и да се стави крај на окупацијата на палестинските територии, да се отстрани израелската таканаречена безбедносна бариера на Западниот Брег, да се признаат граѓанските и човековите права на палестинските жители на Израел и да им се даде на палестинските бегалци право да се вратат во домовите и имотите од кои беа протерани.
Движењето БДС работи со различен успех, постојано соочено со обвинувања од Израел дека е антисемитско, оценка усвоена од неколку земји, како што се САД, Германија, Австрија или Чешка. Во Германија, движењето БДС е под надзор на Сојузната служба за заштита на уставниот поредок, под сомнение дека е екстремистичко. Од почетокот на војната во Газа, во која загинаа над 50.000 Палестинци, граѓаните во земјите ширум светот станаа поподдршка на повиците на БДС за бојкот.
Во летоците што се делат пред супермаркетите, француски ленca Carrefour во Франција и Белгија, иницијативите кои повикуваат на бојкот укажуваат на вмешаност на компанијата, преку израелските партнери, во населбите на окупираниот Западен Брег. Нивната изградба Меѓународниот суд на правдата ја оцени како незаконска. Според веб-страницата https://www.retaildetail.eu/ наменета за корисниците во малопродажната индустрија, Carrefour ги затвори сите свои супермаркети во Оман во јануари под притисок на бојкотот и во Јордан во ноември 2024 година.
Во текот на 1970-тите, започна бојкот на швајцарскиот концерн Нестле поради несоодветно рекламирање на млеко во прав за бебиња, што се покажа дека доведе до неухранетост и болести кај децата, пред се во африканските земји. Како одговор на кампањата за бојкот, Светската здравствена организација го усвои Меѓународниот кодекс на однесување за рекламирање и маркетинг на замени за мајчиното млеко во 1981 година. Таа препорача ограничувања на маркетингот за да се осигура дека мајките не се обесхрабрени од доењето и дека замените за млеко, доколку е потребно, безбедно се користат. До денес, околу сто земји ширум светот ги имаат транспонирано одредбите од Кодексот во националните регулативи.
Тековните граѓански иницијативи не се насочени само против трговската војна што му ја објави на светот американскиот претседател Трамп. „Ова е исто така и за улогата на недемократски избраните деловни фигури, како што се Илон Маск и шефовите на големите компании за технологија и социјалните медиуми, и нивните интереси и влијание, како што гледаат граѓаните“, наведуваат Ерин О’Брајан и Џастин Конибер од австралискиот универзитет Грифитс во текст објавен на крајот на март на меѓународната академска платформа „Разговор“.
Германскиот професор по економија и специјалист за онлајн трговија Герит Хајнеман, во интервју за германската ARD First Program, истакнува дека „увозот од САД е огромен“ и дека кога ќе се намали поради бојкотот, „продажбата на производи од ЕУ автоматски расте“. „Може да се очекува дека сите европски производители на стоки за широка потрошувачка, како и германските производители, ќе имаат корист од ова“, заклучува Хајнеман.
Со учеството во бојкотот, граѓаните испраќаат порака и до сопствените политичари – порака дека се повеќе од подготвени да се вклучат и јасно да го кажат своето мислење, доколку ја имаат вистинската причина и тема што „боли“, без разлика дали е војната во Газа или односите со САД. Или како што резимираа истражувачите О’Брајан и Конибер во врска со бојкотот на американските производи и услуги: „Како потрошувачи и инвеститори, поединците можат да водат сопствена трговска војна и да испратат јасна порака. Трамп можеби не е подготвен да слушне што имаат да кажат лидерите од сојузничките земји, но ако продолжи притисокот од потрошувачите и инвеститорите, тој сепак може да сака да го слуша гласот на американските компании.
