Обвинувањата на скандинавските земји се сериозни – и не се целосно неосновани: Германија, во потрагата по одржливи извори на енергија, е виновна што струјата е скапа на друго место во Европа сега, во зима.
Проблемот е познат одамна, а Германците го нарекуваат Dunkelflaute – затишје во темнината. Одржливите извори на енергија како што се сонцето и ветерот се нешто убаво и пожелно, но токму сега, кога се наближува најкраткиот ден во годината, едноставно нема доволно сонце за да произведе струја во студените зимски денови, пишува ДВ.
Во зима во Германија, ветрот може да биде проблем и: зимската магла се влече низ земјата без здив на ветер, а на ветерниците на Северното Море, дури ни зимските бури не се решение – ако ветерот е премногу силен , тие исто така треба да се стават во состојба на одмор.
Идеално би било некако да се заштеди произведената енергија, но таквите капацитети не се ни блиску доволно за секојдневна потрошувачка. Во нормални услови, во вакви зимски денови се почесто се користи „валканата“ енергија на фосилните термоцентрали или нуклеарните централи, но таквите капацитети се намалени и во Германија.
Со други зборови, во вакви моменти на „затишје“, дистрибутерите на струја потоа купуваат струја на европскиот пазар, па цената на струјата е многу понестабилна. Тоа помалку ги загрижува домаќинствата кои по правило имаат договорена долгорочна цена, но е сериозен проблем за индустријата која струјата ја плаќа по сегашната, пазарна цена.
Како што објаснува за ДВ Матијас Миер од Центарот за енергија, клима и ресурси во Минхен, такви скокови на цените се случуваат кога има помалку можности за производство на одржлива енергија и кога ќе залади, а грејните тела треба да се вклучат.
Утрото на 12 декември
Зимава тоа не се случуваше често бидејќи во Германија досега беше релативно благо – моментално во Бон е 14 степени, но според Конал Хојсаф, кој ја следи цената на енергијата во Институтот Бригел во Брисел, тоа се случи рано во утрото на 12 декември. Дури и ноќе, мегават-час струја беше 107 евра, но како што се приближуваше утрото – и кога почнаа да се вклучуваат уредите и термостатите во куќите, цената експлодираше на 936 евра за мегават час.
Поради законите за понуда и побарувачка, цената истиот ден брзо се смири, а ден подоцна цената беше некаде околу 115 евра за мегават час. Но, за разлика од цената, духовите не се смирија низ Европа: норвешкиот министер за енергетика Терје Асланд рече дека „размислува“ за прекин на испораката на енергија за Данска, а Фајненшл тајмс пишува дека и другите во Норвешка сакаат „повторно да разговараат „ за испорака на енергија Германија и Велика Британија, кои се сметаат за главни виновници за оваа ценовна експлозија.
И шведскиот министер за енергетика, Еба Буш, рече дека ќе биде можно да се постави нов подводен далновод до Германија, но само ако Германија ќе успее да го стабилизира својот пазар дури и во такви врвови на нерамнотежа меѓу понудата и побарувачката. Во спротивно, тоа им се заканува на шведските потрошувачи и нивниот пристап до евтина домашна енергија.
Обединета Европа – барем преку далноводи
Впрочем, ако некаде во Европа се постигна единство, тоа беше на пазарот на електрична енергија, а такво национално размислување беше незамисливо до неодамна. „Европскиот пазар на електрична енергија е длабоко физички меѓусебно поврзан и институционално координиран, особено имајќи предвид дека тој е збир на многу различни национални дистрибутери“, вели Хеусаф. Всушност, европската мрежа за снабдување со електрична енергија е втора по големина во однос на поврзаноста на целата планета, а најголема е онаа на кинескиот пазар.
Матијас Миер, исто така, се согласува дека европскиот пазар е исклучително поврзан и укажува на помалку познатиот факт дека всушност секој седми киловат што го трошиме се произведува на друго место во Европа. Европската мрежа за снабдување со електрична енергија е исто така исклучително важна за Европската комисија: ова е единствениот начин да се намали зависноста на Европа од увоз и само на тој начин ќе биде можно да се постигнат целите на „Европскиот зелен договор“ за намалување на стакленички гасови. емисиите за 55% до 2030 година во споредба со нивоата од 1990 година, а потоа да се создаде „климатски неутрален континент“ од Европа до 2050 година.
Во 2023 година, обновливите извори на енергија беа најголемиот извор на електрична енергија во ЕУ. Тие сочинуваат 44,7% од потребите, што е за 12% повеќе отколку во 2022 година. Сепак, електричната енергија што ќе им се нуди на потрошувачите и без сонце и ветер е сè уште важна: нуклеарната енергија зазема речиси 23% од потребите, термоцентралите на фосилни горива 32%.
Но, токму поради тоа што електричната енергија се подразбира како „чиста“, вклучувајќи го и зголемениот број на е-возила, реално е да се очекува дека побарувачката за електрична енергија исто така значително ќе порасне. Проценките на ЕК зборуваат за зголемување од дури 60% до 2030 година, а огромен проблем се и преносните мрежи: 40% од далноводите се постари од 40 години и тешко ќе ја издржат не само зголемената побарувачка, туку и трендот граѓаните сами да произведуваат енергија и понуда е пазарот.
Евтина Хрватска, (пре)скапа Германија
И Европската Унија соговорниците на ДВ се убедени дека само заеднички европски пазар може да се стабилизира, а потоа да ја намали цената на струјата. Затоа ЕУ преку Трансевропската мрежа за енергија го помага планирањето и имплементацијата на прекуграничната енергетска инфраструктура, а за Матијас Миер најголем проблем се локалните цени кои потоа ја одразуваат нерамнотежата на понудата и побарувачката.
Конал Хојсаф укажува и на озлогласениот факт за драстично различните цени на електричната енергија во Европа: моментално е најскапа во Германија каде kWh чини 39,5 центи, во Европската унија најевтина струја е во Унгарија со само 10,9 центи за kWh. Според него, некои земји имаат „среќа“ што имаат обновливи извори како ветер, сонце или хидроенергија, но поволната цена на енергијата е пресудна за конкурентноста на цела Европа.
И тој го гледа решението само во подобра поврзаност: поттикнување флексибилност во побарувачката, подобра европска координација за прекугранични инвестиции и повеќе физички врски меѓу земјите за споделување на енергетските ресурси. Ова секако одговара на Германија, каде што kWh е значително поскап од европскиот просек од 28,9 центи. Сепак, како што слушнавме од министерствата во Шведска (24,3 центи по kWh) и особено Норвешка (19,9 центи по kWh), не постои особено распространето верување дека тамошните потрошувачи треба да посегнат подлабоко во своите џебови за поевтина струја во Германија.
Според информациите од канцеларијата на Евростат од ноември годинава, Хрватска е меѓу најприфатливите земји во Европа со само 14,7 центи за kWh за домаќинствата, а оваа цена е исклучително стабилна бидејќи практично не е променета од 2015 година – во Холандија, цената буквално се удвои во тој период од 13,5 на 27 центи за kWh.
Но, има и големи разлики во цените на струјата за индустријата – а тоа особено им пречи на Шведска и Норвешка, кои се меѓу најевтините во Европа (9,4 и 8,8 центи за kWh). А Германија не е ни најскапа на континентот: додека домаќинствата плаќаат 39,5 центи, индустријата плаќа 23,3 центи, но во Ирска киловат-час чини 25,6 центи. Се разбира, додека не настапи Dunkelflaute – тогаш сè е можно.
