Голема кашлица или пертусис е акутна инфективна болест предизвикана од бактеријата Bordetella pertussis.
По период од 7-10 дена (најдолгиот е 21 ден) од контакт со болен, се појавуваат првите симптоми на болеста. Во типичната клиничка слика на голема кашлица се препознаваат три фази на болеста.
Фази и симптоми на болеста
Во катаралната фаза, доминантните симптоми и знаци се слични на настинка (кивање, течење на носот, малку покачена телесна температура или отсуство на нејзино зголемување, блага кашлица), кои траат една до две недели.
Во вториот, пароксизмален стадиум, со засилување на симптомите и знаците на болеста од првиот стадиум, се забележува значително влошување на поплаките во однос на интензитетот и зачестеноста на кашлањето со пароксизми, особено во текот на ноќта. Времетраењето на втората фаза на инфекција е од една до шест недели. Помеѓу нападите на кашлање, човекот не мора да остава впечаток дека е болен, пишува Градскиот завод за јавно здравје од Белград.
Во последната, реконвалесцентна фаза, која трае со недели и месеци по почетокот на болеста, симптомите постепено се намалуваат и заболените целосно закрепнуваат. Најчеста компликација на голема кашлица е пневмонија, која е најчеста причина за смрт кај заболените доенчиња.
Невролошки компликации како резултат на намален проток на кислород во мозокот се конвулзии и енцефалопатија. Други поблаги компликации се воспаление на средното уво, анорексија, дехидрација, а како резултат на зголемен притисок во пароксизмалната фаза доаѓа до крварење од носот, појава на хернија и пневмоторакс.
Болеста е примарно предизвикана од токсин. Бактеријата се закачува за цилијарниот епител на респираторниот тракт и лачи отров кој предизвикува парализа на „трепките“ и воспаление и отежнато исфрлање на респираторниот секрет.
Големата кашлица е човечка болест и не е идентификуван друг резервоар на инфекција. Адолесцентите и возрасните се значајни резервоари на Bordetella pertussis за доенчиња.
Доенчињата помлади од 12 месеци кои се невакцинирани или нецелосно вакцинирани се изложени на најголем ризик за сериозни компликации и смрт.
Најзначајни резервоари за инфекција кај доенчињата се мајките, со учество од над 30%. Според резултатите од достапните студии, 12-26% од возрасните со продолжена кашлица се серолошки позитивни за пертусис и затоа претставуваат значителни резервоари за понатамошно пренесување на инфекцијата.
Како се пренесува големата кашлица?
Пертусисот е многу заразна болест. Се пренесува од болно на здраво лице со капки респираторни секрети кои се ослободуваат со кашлање и кивање за време на катаралната фаза на болеста, кога болните се најзаразни за нивната околина, како и во првите две недели по појава на кашлање.
Поретко, предизвикувачкиот агенс може индиректно да се пренесе преку свежо контаминирани предмети од околината на болното лице. И покрај резултатите постигнати со имунизацијата, големата кашлица сè уште е водечка причина за смрт меѓу заразните болести против кои се спроведува имунизација.
Стекнат имунитет по болест не е постојан (трае 5-10 години). Покрај тоа, ниту имунитетот предизвикан од вакцината не трае долго. Иако Bordetella pertussis е присутна во сите делови на светот, највисоките стапки на инциденца се во земјите со ниска покриеност со имунизација кај малите деца (земјите во развој).
Во развиените земји најмногу се разболуваат невакцинираните бебиња, а потоа има зголемување на инциденцата кај тинејџерите. Според податоците на Светската здравствена организација, повеќе од 150.000 луѓе се разболеле на глобално ниво во 2018 година.
Бројот на заболени од голема кашлица на територијата на Белград во последните 5 години се движи од 29 регистрирани случаи во 2018 година, 14 случаи во 2019 година, 3 случаи во 2020 година, 2 случаи во 2021 година, додека во 2022 година нема пријавени случаи на голема кашлица. До ноември 2023 година, пријавени се вкупно 47 случаи.
Најефективната мерка за спречување на голема кашлица е вакцинацијата.
Согласно Правилникот за програмата за задолжителна и препорачана имунизација на населението против одредени заразни болести, Правилникот за имунизација и начин на заштита од лекови, тој е задолжителен за сите лица на одредена возраст.
Имунизацијата против голема кашлица започнува на возраст од 2 месеци и се спроведува со петвалентна вакцина во три дози со интервал од најмалку 4 недели помеѓу дозите. Првата ревакцинација се дава во втората година од животот, една година (најмалку 6 месеци) по примарната серија со петвалентна вакцина.
Втората ревакцинација се врши со четиривалентна вакцина и се дава како дел од подготовките за влез во прво одделение од основно училиште (најдоцна во прво одделение).
