Состојбата во Нагорно Карабах деновиве одново се вжештува откако Азербејџан започна „антитерористички активности“ во регионот, најавувајќи дека сака да го врати уставниот поредок и да ги истера, како што велат од Баку, ерменските сили од овој регион, пренесува Ројтерс и наведува дека овој потег може започне нова војна меѓу кавкаските држави.
Ерменија и Азербејџан претходно водеа две војни за Карабах во три децении од распадот на Советскиот Сојуз, чиј член беа и тие.
Во краток историски преглед на конфликтот што го објави Ројтерс се реасветлуваат и најновите случувања во чувствителниот азиски регион.
Што е Нагорно-Карабах?
Нагорно-Карабах, кој Ерменците го нарекуваат Арцах, е планински регион на јужниот крај на планинскиот венец Карабах, во рамките на државата Азербејџан. Регионот е меѓународно признат како дел од оваа земја, но огромното мнозинство од нејзините 120.000 жители се етнички Ерменци. Тие имаат своја влада која е блиска до Ерменија, но ниту Ереван ниту која било друга земја не ја признава.
Ерменците, христијани по вероисповест, се повикуваат на своето вековно присуство на овие простори. Азербејџан, чии жители се претежно турски муслимани, исто така тврди дека има длабоки историски врски со регионот, кој во историјата бил нападнат од Персијците, Османлиите, Русите… Крвавиот конфликт меѓу двата народи е повеќе од еден век стар.
За време на Советскиот Сојуз, Нагорно-Карабах стана автономен регион во рамките на Република Азербејџан.
Првата карабашка војна
По распадот на СССР, дојде до Првата карабашка војна (1988-1994) меѓу Ерменците и соседните Азербејџанци. Речиси 30.000 луѓе загинаа, а повеќе од еден милион беа раселени.
Повеќето од нив беа Азербејџанци кои беа протерани од своите домови, а ерменската страна на крајот ја презеде контролата врз Нагорно-Карабах и голем дел од седумте околни области.
44 дена војна во 2020 година
По децении наизменични престрелки, во 2020 година Азербејџан започна воена операција која на крајот стана Втора Карабашка војна и брзо ја проби ерменската одбрана. Баку постигна голема победа за 44 дена, враќајќи седум области и една третина од областа Нагорно-Карабах.
Според политичките аналитичари, употребата на беспилотни летала што Азербејџан ги купил од Турција и од Израел била една од главните причини за брзата победа во Втората Карабашка војна во која загинаа најмалку 6.500 луѓе.
Русија, која има договор за одбрана со Ерменија и добри односи со Азербејџан, ги предводеше преговорите за прекин на огнот. Договорот вклучуваше распоредување на 1.960 руски мировници за да ја чуваат клучната врска на територијата со Ерменија: пат низ Лачинскиот коридор што ерменските сили повеќе не го контролираа
Мировни разговори
Аналитичарите велат дека бројните рунди разговори, со посредство на Европската унија, САД и Русија, ги доближиле двете страни до постојан мировен договор, повеќе од кога било во последните години, но конечен договор не бил постигнат.
Најчувствително прашање беше статусот на 120.000 етнички Ерменци во Карабах, чии права и безбедност Ерменија ги бараше преку гаранции. Премиерот Никол Пашинјан рече дека Ерменија го признава суверенитетот и територијалниот интегритет на Азербејџан, но од Баку наведуваат дека не се сигурни дека овој потег е искрен и го обвинуваат Ереван за поттикнување сепаратизам.
Хуманитарна криза
Во декември 2022 година, азербејџанските цивили кои се претставуваа како екологисти почнаа да го блокираат Лачинскиот коридор, а во април 2023 година, Азербејџан воспостави официјални контролни пунктови со образложение дека се обидува да спречи шверц на оружје. Овој потег во голема мера го прекина протокот на луѓе и стоки меѓу Ерменија и Нагорно-Карабах.
САД предупредија на „брзо влошување на хуманитарната ситуација“. Оваа недела, Меѓународниот комитет на Црвениот крст (МКЦК) успеа истовремено да достави помош преку Лачинскиот коридор и преку друга рута што го поврзува Карабах со азербејџанскиот град Агдам.
И покрај ова, тензиите нагло се зголемија овој месец, со обвинувања од двете страни за масивно воено засилување. Ерменија гласно се пожали дека руската војна во Украина го оттргна вниманието на Москва од нејзината улога, како што тврди Кремљ, како гарант за безбедноста на Јужен Кавказ.
Денеска е прогласено времено примирје, но тензијата во Нагорно Карабах и натаму е присутна.
