Д-р Душан Петриќ, кој ги истражува комарците повеќе од три децении, зборуваше зошто ги има толку многу оваа година. Овој експерт откри и необичен начин на заштита – вентилатор.
Лудило! Хаос! Катастрофа! Вака ја опишуваме состојбата со комарците во последните недели. Нашето лично чувство не не залажува – оваа година во некои делови од земјата има дури 320 пати повеќе комарци во споредба со нашата граница на толеранција, открива Душан Петриќ, пензиониран професор од Земјоделскиот факултет во Нови Сад.
„Во Бања Јунаковиќ, кај Апатин, поставивме стапици во кои собираме комарци“, вели тој. „Тоа се всушност кофи со сув мраз, односно јаглерод диоксид во цврста состојба, кој ги привлекува комарците од далечина од 20-30 метри. Аспираторот работи од вечер до утро“.
Во текот на само една јунска ноќ годинава таму се собрани 6.400 речни комарци.
„Неподносливо малтретирање се случува со над дваесет комарци“, вели Петриќ. „Можете да ја замислите ситуацијата само кога ги има 6.400. Тоа е пекол!“
Овој научник со над 35 години искуство во истражување на комарци наведува дека овие инсекти заземале голем дел од регионот на Дунав, на пример Апатин и Полојска шума кај Бачка Паланка, како и Осиек и Вуковар во соседна Хрватска.
„Населението во овие области не може да живее и да работи ништо на отворено – тоа е екстремно градинарство или екстремно земјоделство. Не ме чуди зошто се бара од Вуковар да прогласи природна катастрофа“.
Распространетоста на комарците придонесе да се промени нивното однесување и да станат помалку подносливи и поагресивни – во нормални околности кога се помалку бројни, се хранат главно пред зајдисонце или по изгрејсонце, но со оглед на тоа што има поголема конкуренција, тие не го избираат времето , но точка цел ден.
„Исто така, тие влегуваат во нашите домови, што ретко се случува.
Зошто се случува ова?
„Наездата од комарци се случува речиси секој пат кога нивото на водата на Дунав кај Нови Сад ќе достигне 400-500 сантиметри“, вели Душан Петриќ. „Потоа реката ги поплавува најпродуктивните извори на речни комарци, што е случај и годинава. Со оглед на тоа дека можат да летаат на 20-30 километри, ја поплавија и Фрушка Гора“.
Според сведочењето на овој ентомолог, нешто слично се случило и во 2014 и 2019 година.
Пред комарците да ја добијат формата во која ги знаеме – здодевни, донекаде предавнички, зуење диптерани со долги нозе – тие се прво само јајца, потоа ларви и на крајот кукли. Видовите се разликуваат и врз основа на тоа каде женките ги несат јајцата, а токму овие места експертите ги нарекуваат „места за размножување комарци“.
„За домашните комарци, изворите претставуваат кофи со вода, а за реките тие се области кои Дунав ги поплавува.
Како што забележува Петриќ, поплавените области се вистински брегови на јајца од комарци, таму ги има милијарди.
„Кога водата ќе се подигне и нејзината температура е 10 степени, јајцата ќе се изведат. Во нив се формираат ларви и само чекаат сигнал дека нивото на кислород во нивната околина е намалено – а тоа се случува за време на поплави бидејќи во водата има помалку кислород отколку во воздухот“.
Секако, не е само областа околу Дунав местото каде што се појавуваат комарци, тие се појавуваат во огромен број и околу други реки со релативно поголеми поплавини со една важна разлика: изворите не се подеднакво распоредени и продуктивни насекаде.
„На пример, има и комарци околу Тамис, во банатското село Сефкерин изброивме 5.248 единки од вториот по бројни видови речни комарци. Спротивно на тоа, нема толку многу околу езерото Џердап, бидејќи брегот е таков што не може да дојде до големи поплави“.
Спрејовите и кремите не помагаат? Можно решение е вентилаторот
„Репелентите помалку траат на високи температури и висока влажност“, нагласува Душан Петриќ, „Затоа луѓето во моментов не можат да се борат со комарците“.
Решението би можело да биде на помалку секојдневно место.
„Најдобрата одбрана е силен вентилатор бидејќи комарците не можат да летаат кога воздушната струја што дува кон нив е поголема од еден метар во секунда. Навивачите ги спречуваат да не нападнат!“
Го прашавме Петриќ дали приказната за одредени крвни групи кои се помалку привлечни за комарците да пијат вода од научна гледна точка.
„Сведоци сме дека одредени лица помалку се прободуваат. Имаат нешто во нивната пот што ги блокира сетилата на комарците и потоа не можат да ги „видат“ – не ги препознаваат како извор на јаглерод диоксид, или крв. Што се однесува до крвните групи, сигурно е дека луѓето со различни крвни групи лачат различни супстанции, но нема научни основи со сигурност да се каже: „оваа крвна група реагира вака, онаа“.
Благодарение на дигитализацијата и вештачката интелигенција, во иднина би можеле многу поефикасно да ги контролираме комарците
Додека сме во изминатиот период на обилни врнежи во Србија нанесувавме репеланти, броевме убоди и нанесувавме креми за намалување на чешањето, читавме најави од надлежните дека не можат да прскаат комарци затоа што – врне.
Како што забележува Душан Петриќ, постои многу поефикасен начин да се потиснат. Ваквиот третман се одвива и од воздух – но тоа е можно во сите временски услови и периоди од денот, а згора на тоа е многу помалку токсичен за живиот свет.
„Најефикасно е да се намали бројот на ларви со употреба на специјален биолошки препарат, бактерија, чиј ендотоксин е многу селективен и практично можеме да кажеме дека само ги убива комарците, додека, на пример, при бришење прашина на возрасни со хемиски средства, други се оштетуваат и инсектите. Затоа однапред се најавуваат третманите на возрасните комарци, за пчеларите да ги затворат пчелите во кошниците“.
Практиката на уништување на ларви од комарци е присутна во Војводина, но може дополнително да се подобри.
„Ако во мај и јуни дојде до големи поплави во близина на Нови Сад, тогаш се јавуваат тешкотии. Дрвјата се лиснати, капините таму, земјата и вишата вегетација цвета… Така се маскира се на земјата. Пилотите на авионите и хеликоптерите не можат да видат каде е водата, а камоли ларвите, па прскањето се случува грубо и случајно“.
Друг голем предизвик е формулацијата на самиот биолошки препарат, кој преку листовите треба да продре до ларвите на комарецот. За да се избегне овој проблем, се прават топчиња од мраз – тие се лизгаат по листовите и стигнуваат до водата.
Дополнително, според нашиот соговорник, работата на терен е многу напорна. Во посебни контејнери, таканаречени диперси, се собира вода од изворот на комарците и потоа рачно се бројат ларвите, се води сметка да се утврди колку се стари ларвите и дали има кукли, се евидентираат сите набљудувања…
комарциHans/Pixabay
„За околу три години, очекуваме дека стапката на успех во сузбивањето на ларвите ќе скокне на 90 проценти, а потоа никогаш повеќе нема да има проблеми како оваа година.
Затоа, без оглед на сите предности за контрола на ларвите на комарците, овој процес сепак има одредени недостатоци. Преку соработка со Покраинскиот секретаријат за урбанистичко планирање и заштита на животната средина и Факултетот за технички науки во Нови Сад, Земјоделскиот факултет ќе се стреми да го модернизира и да ја подигне неговата ефикасност на повисоко ниво.
Кога сè ќе позелени, има намалена видливост од авионот, што го отежнува лекувањето на ларвите. Но, што ако пилотите би можеле да следат мапи кои ќе им ги покажат локациите на местата за размножување комарци во даден момент?
„Комарците се појавуваат веќе кога нивото на водата на Дунав кај Нови Сад е 200-250 сантиметри. За да знаеме што ќе биде поплавено за секоја промена на нивото на реката од 5 сантиметри, развиваме дигитален близнак модел. Кога ќе го поврземе ова со бројот на ларви, ќе дојдеме до тоа што е приоритет за лекување и каде ги има најмногу. Тогаш пилотите ќе можат да го стават полигонот од моделот во нивните навигатори и да го следат без оглед на тоа што нема да видат зеленило долу“.
Дополнително, некогашниот (и сега) рачниот процес на броење ларви ќе биде заменет со вештачка интелигенција. Научниците ќе ги фотографираат диперите со вода, а технологијата ќе биде задолжена за проценка на изобилството.
„Кога ќе се спојат овие два сегменти, ќе може да се контролираат комарците во вистинско време и на вистинските места“, истакнува Душан Петриќ. „Нема да биде завршен наскоро, но за околу три години очекуваме стапката на успех на сузбивање на ларвите да скокне на 90% и тогаш никогаш повеќе нема да има проблеми како оваа година.
Дополнително, нема да има потреба од користење средства за контрола на возрасните комарци бидејќи ќе ги има значително помалку и нема да се шират.
Колку и да не нервираат, комарците се важна компонента на секое живеалиште, но и меѓу најопасните животни
Се разбира, колку и да изгледаше примамливо идејата, не можеме да се ослободиме од сите комарци.
„Комарците се важна компонента на секое живеалиште и кога се чуваат во оптимален број, никому не му пречат“, вели Душан Петриќ. „Понекогаш нивната важност ни изгледа малку сурова: на пример, кога зајаците се размножија во Австралија и почнаа да ја уништуваат вегетацијата, комарците им го пренесоа вирусот и го доведоа населението на стабилно ниво.
А покрај нашите (над)човечки напори за намалување на бројот на комарци, дали имаме поддршка и од животните? Според овој научник, не навистина.
„Во оброкот на ластовиците и лилјаците, комарците учествуваат со околу 5 отсто од вкупно изедената храна. Со нив најмногу се хранат вилинските коњчиња, иако ни тие не можат да изедат многу комарци, особено кога ги има толку многу како сега“.
Најголемиот предатор на ларвите се рибите, но само кога не се во премногу плитка вода, бидејќи тогаш не можат да им се приближат. „Златниот крап може да јаде околу 2.000 ларви дневно. Повторно, ова не е претерано ако ги има милијарди. Ларвите се во водата околу 7-10 дена, така што и на рибите не им значи многу, бидејќи брзо исчезнуваат“.
Најмногу затоа што големината на овие извори на храна варира од година во година и тие се само привремени и извор на хранливи материи, комарците не се главен извор на храна за ниту еден животински вид. И во исто време, одредени животни – првенствено младенчиња – може да чинат животи.
„Ако комарците цицаат премногу крв од срна, можна е смрт“, објаснува нашиот соговорник.
Но, тоа не е клучниот фактор зошто комарците се на врвот на многуте листи на најопасните животни: во крајна линија се болестите што ги пренесуваат – од маларија до жолта треска до денга. Во светот кој се повеќе се поврзува преку трговија и транспорт, а кој поради сето тоа се загрева, видовите на вакви комарци заземаат сè поголеми простори и нивната популација расте.
Заедно со неговиот тим, Петриќ предвидува дека секое зголемување на просечната температура од 0,5 °C, во периодот од октомври до април кога женските домашни комарци хибернираат, ќе биде придружено со двојно зголемување на бројот на лица заразени со вирусот Западен Нил. Тоа ќе се одрази со појава на поголем број на болести кај животните, но и кај луѓето.
Со оглед на тоа што се очекува Србија да се загрее меѓу 2 и 4,3 °C до крајот на векот, јасно е дека во иднина ќе биде неопходно да се посвети поголемо внимание на болестите што се пренесуваат преку вектор, но и колкава е разликата поуспешна контрола на затоплувањето и свртување кон обновливите извори, пренесува Клима101.
Тука пресудна е температурата“, заклучува соговорникот.
