Како Белград стана идеално живеалиште за дивите пчели
Можеби деновиве ве исплашиле роевите пчели кои опсадуваат фасади, бандери, автомобили… Но, тоа е сосема нормално однесување на нашите соседи, дивите пчели. Зошто нивната популација цвета, а од друга страна, одгледувањето на „домашните“ станува сè потешко поради климатските промени?
Можеби и самите сте биле сведоци на навидум необичното рој на пчели низ Белград или сте прочитале за тоа во некоја од бројните, непотребно сензационалистички медиумски извештаи.
Но, тука ништо не е невообичаено, пишува порталот Klima101. Иако може да изгледа страшно, ројот е корисно и многу пожелно. Тоа е сосема нормален и природен процес кој се случува секоја година, најчесто во пролет и почетокот на летото, кога условите се најпогодни за раст и развој на колониите. Во пчеларниците каде што се одгледуваат медоносни пчели, пчеларите генерално го спречуваат ројот, така што роевите што можат да се видат низ целиот град главно доаѓаат од диви колонии со слободно живеење.
Овие диви пчели се всушност истите пчели, истиот вид, како онаа што ја одгледува човекот – тоа е медоносната пчела (Apis mellifera), само што живее сосема поинаков, „див“ живот.
За време на размислувањето, дел од колонијата, вклучувајќи ја и матицата, го напушта постоечкото гнездо за да воспостави ново. Оваа појава е дел од природниот животен циклус на пчелите и е од клучно значење за одржување и зголемување на популацијата на пчелите, како и за здравјето на колониите, бидејќи за време на преројувањето пчелите се чистат од патогени и паразити.
Меѓутоа, еден факт е невообичаен кога е во прашање Белград. Имено, ројот во Белград е невообичаено честа појава, бидејќи во нашиот главен град има невообичаено голем број на диви пчелни семејства. И тоа е добра вест.
Најголемата „предност“ на Белград е во лошите фасади и недоволната работа на јавните служби
Но, зошто Белград би бил особено погодно живеалиште за дивите медоносни пчели?
Можеби звучи чудно, но урбаните средини можат да бидат исклучително погодни за животот на пчелите. Градовите можат да понудат богат извор на разновидна храна за пчелите, бидејќи парковите, градините и другите зелени површини често содржат различни видови растенија кои цветаат во различно време, обезбедувајќи им на пчелите постојан извор на храна.
Градовите се исто така типично места каде што нема прекумерна употреба на пестициди (во споредба со околните земјоделски области), а пестицидите се главен проблем за сите опрашувачи на инсекти денес.
Но, сето ова важи за сите градови, не само за Белград. Во нашиот главен град, успешното постоење на голема, самоодржлива популација на пчели кои живеат слободно, всушност е поттикната од социо-економските околности.
Имено, лошата економска состојба во Србија, меѓу другото, влијае и на лошото одржување на фасадите, а дивите пчели прво се гнездат во шуплини како пукнатини на ѕидови, напуштени поткровје или дрвени кутии за ролетни.
Потоа, проблемите со нерегулираните надлежности на јавните служби, во комбинација со недостатокот на специјализирани работници и финансиски средства, ги прават јавните комунални претпријатија неефикасни и недоволно подготвени да одговорат на барањата на граѓаните за отстранување на колониите и пчелните роеви. Како резултат на тоа, многу од овие општества остануваат недопрени.
Од слични причини, повеќето луѓе не можат да си дозволат да платат за отстранување на општествата, што повторно придонесува многу колонии и роеви да останат недопрени.
Во другите европски градови, нема толку многу дотраени фасади и напуштени поткровје, а евентуалниот рој што се појавува веројатно брзо ќе биде збришан.
Треба да се истакне и дека урбаното пчеларство до неодамна не беше застапено во Белград, што овозможи заедницата на медоносни пчели кои живеат слободно да се развива во согласност со природната селекција, без „разводнување“ на генетската разновидност од приливот на гени од одгледуваните кошници.
Сите овие околности го направија Белград речиси совршена средина за воспоставување и одржување на голема популација на диви животни, т.е. медоносни пчели кои слободно живеат.
За разлика од нашиот главен град, во другите европски градови нема толку трошни фасади, напуштени поткровје, оџаци кои не се користат, а секој рој што ќе се појави веројатно брзо се брише. Дополнително, урбаното пчеларство е многу застапено во повеќето европски метрополи, што дополнително создава притисок врз евентуално малиот број колонии со слободно живеење во околината.
Иако тие се ист вид како „домашните“ пчели, дивите пчели имаат различни еволутивни предности
Авторот на текстот лично ги посетил локациите на кои живеат слободно живи медоносни пчели во Белград и комуницирал со голем број граѓани кои ги имаат во нивната непосредна околина. Податоците што ги собравме покажуваат дека пчелите во Белград сакаат шуплини во ѕидови и фасади, на висина од 3 до 15 метри.
Некои од овие пчелни колонии се активни многу години, што ги прави извонредни и восхитувачки, особено ако се земе предвид колку труд вложуваат пчеларите за да ги одржат своите кошници денес. Тоа се општества кои преживуваат без никој да ги храни, да ги премести во поволни живеалишта, да ги лекува и да ги засолни во текот на зимата.
Но зошто е тоа така? Како е можно
Што ако во исто време имаме толку многу диви пчели, а од друга страна имаме проблеми со одгледувањето пчели во земјоделски услови?
Иако дивите пчели се ист вид како „домашните“ пчели, постојат големи разлики во нивниот начин на живот:
Клима уред 101
Одговорот во суштина е многу едноставен – во пчеларството доминира вештачката селекција, т.е. Се избираат кралици кои несат многу јајца, чии ќерки не се агресивни кон луѓето и општества кои даваат многу мед. Од друга страна, пчелите кои живеат самостојно имаат многу различни селективни притисоци. Не се размножуваат оние кои се нежни и даваат многу мед, туку само оние кои успеваат да преживеат и покрај сите негативни притисоци, студени зими, болести…
Затоа, пчелите кои живеат слободно со генерации се приспособени на локалните услови и имаат потенцијал подобро да се справат со новите предизвици од култивираните општества. Тие можат да бидат нашата прва линија на одбрана од идните последици од климатските промени, како и од новите патогени и паразити, бидејќи со својата генетска разновидност нудат единствена шанса за опстанок.
Општо земено, сите диви популации на домашни растенија и животни се важни резервоари на генетска разновидност, што важи и за дивите медоносни пчели. Затоа, спонтано формирана популација на медоносни пчели отпорни на патогени и паразити, како онаа што опстојува во Белград, може да биде од големо значење за иднината на пчеларството во Србија и пошироко.
Придобивките од дивите пчели веќе се нашироко истражувани ширум светот
Всушност, веќе постојат неколку иницијативи кои се занимаваат со прашањето за придобивките што можеме да ги имаме од дивите пчели.
Слободните пчели од Ирска, британското движење Natural Beekeeping Trust, како и истражувањето на професорот Томас Сили, кој објави голем број научни трудови за слободните медоносни пчели и напиша неколку книги на оваа тема, се добро- познат.
Поновата иницијатива која има за цел да ги обедини истражувањата кои се занимаваат со слободно живеење на медоносни пчели, „Honey Bee Watch“, исто така организираше тим од експерти кои во наредниот период ќе се занимаваат со реевалуација на статусот на дивите општества на медот. пчелите во моментов имаат според стандардите на Меѓународната унија за заштита на природата (IUCN).
Имено, моментално доделениот статус е „ДД“, или „недостаток на податоци“, што значи дека нема доволно податоци, па не може да се примени ниту една од конкретните мерки за заштита.
Авторот го спомна и многу важниот проект SERBHIWE, колега од Институтот за биолошки истражувања „Синиша Станковиќ“, кој во изминатите две години собирал примероци од цела Србија и потоа ги анализирал генетски. Нивните резултати се многу депресивни, бидејќи се покажа дека различните пчеларски практики (неконтролирана размена на матици, миграторско пчеларство и сл.) доведоа до генетска хомогенизација на медоносните пчелни друштва кај нас.
За да се зачува ова необично белградско богатство, за почеток треба да се ограничи урбаното пчеларство. Не за забрана, туку за ограничување. Познато е дека премногу култивирани пчелни кошници на едно место може да имаат негативни ефекти врз дивите пчели и другите инсекти кои опрашуваат. Колку коприва може да се најдат на едно место најмногу зависи од количината на расположливите ресурси, односно од цветните растенија.
Исто така, со носење на нови култивирани пчелни кошници во живеалишта каде што знаеме дека има медоносни пчели кои живеат слободно, го промовираме нивното мешање, што ќе резултира со генетска хомогенизација, односно губење на вредните генетски разлики обликувани од природната селекција.
Во овој момент, важно е да се зачуваат тие генетски разлики што ги обликувала природната селекција, додека не го утврдиме најдобриот начин на кој предностите на слободното живеење на популацијата на медоносни пчели во Белград би можеле да се искористат во комерцијалното пчеларство.
