Во пролетта 2022 година во унгарската амбасада во Варшава пристигна пакет со непријатен мирис: во него имало измет – не се знае дали е човек или животно. Дури неодамна унгарскиот портал Директ36 ја откри таа случка пред локалната публика. Овој настан добро го одразува квалитетот на актуелните односи меѓу Полска и Унгарија. Затоа што миризливиот пакет не беше единствената непријатност за унгарската амбасада во Варшава во периодот веднаш по почетокот на рускиот напад на Украина.
Поради упорното негување на добри односи од страна на Унгарија со Кремљ, зградата на унгарската амбасада беше обоена во црвено во март, малку подоцна демонстрантите закачија слика на Виктор Орбан и Владимир Путин како наздравуваат со чаши полни со масло на оградата околу зградата. На страниците на унгарската амбасада на социјалните мрежи се уште може да се најдат гневни коментари од Полјаците за пријателството на Орбан со Путин.
Дури и од полските владини кругови, по почетокот на војната во Украина, се слушаа пораки до Унгарија кои дотогаш изгледаа незамисливи. Јарослав Качински, лидер на владејачката партија Право и правда (ПиС), во интервју минатата пролет рече дека ако Орбан „не може да ги види руските воени злосторства во Украина, мора да почне да носи очила“, пишува ДВ.
Кој е виновен за Втората светска војна?
Полско-унгарската врска датира многу назад во историјата и изгледаше нераскинливо. Почнува од врските на кралските куќи во средниот век до националното будење во 19 век. И нив ги поврзува заедничката судбина во Источниот блок, исто како ерата на речиси истовремени антикомунистички востанија во 1956 година во Будимпешта и Познањ.
Но сега се чини дека меѓу двете земји владее ледено доба. Не само тоа: нема веќе пријателство и наклонетост кон другата нација, а сето тоа не личи на развод каде што партнерите се разделуваат како пријатели. Затоа што флертувањето на Унгарија со Путин уште долго ќе остане трн во окото на Полска.
Сламката што и го скрши грбот на камилата беа изјавите на началникот на унгарскиот Генералштаб Габор Беронди во интервју на почетокот на мај. Во врска со војната на Русија против Украина, тој го нарече нападот на Хитлер врз Полска „германско-полска војна, која започна како локална војна“. „Ескалацијата“, рече Беронди, не може да се спречи со „навремен мировен процес“, што потоа, нагласи тој, доведе до избувнување на Втората светска војна.
Тие шокантни изјави предизвикаа остра дипломатска реакција од Варшава. Унгарската влада мораше да се извини. Но, тоа беше само најтешкиот, но не и единствениот дипломатски скандал меѓу двете земји.
Патеките се разминуваат…
„Патеките што ги следеа Полска и Унгарија се разделија“, објави полскиот премиер Матеуш Моравјецки на крајот на јули 2022 година. Со ова тој реагираше на изјавата на Орбан во која рече: „Унгарците оваа војна ја гледаат како конфликт меѓу два словенски народи, додека Полјаците се сметаат за една од страните во конфликтот“. Повеќето формални и неформални форми на соработка потоа беа ставени во мирување.
Унгарската влада потпиша нови договори за снабдување со гас со Русија, додека Полска целосно се откажа од увозот од Русија. Варшава е лута од неодлучниот однос на Будимпешта кон одлуките на ЕУ за санкции против Русија и не може да разбере зошто само Унгарија – освен Турција – не го ратификуваше приемот на Шведска во НАТО. Варшава исто така нема разбирање за ставот на унгарската влада дека не сака да ја изврши налогот за апсење на Меѓународниот кривичен суд доколку рускиот претседател Владимир Путин дојде во Унгарија.
Всушност, долго време Виктор Орбан беше пример за полската елита. Јарослав Качински и неговите политички другари му завидуваа на изборниот успех на партијата Фидес на Орбан, која победи на четири избори од 2010 година со двотретинско мнозинство. „Длабоко сум убеден дека еден ден ќе ја имаме Будимпешта во Варшава“, се тешеше Качински по поразот од Доналд Туск во 2011 година.
Заедно против Брисел
Кога Качински и ПиС конечно ја презедоа власта во Полска во есента 2015 година, се чинеше дека нема крај на љубовта меѓу Будимпешта и Варшава. Двете влади меѓусебно се поддржуваа за да избегнат можна казна од страна на Европската унија. Тие заедно успешно се спротивставија на прифаќањето бегалци, особено од исламските земји и го блокираа европското решение за миграциската криза, пишува ДВ.
ПиС вредно ги копираше унгарските мерки кои на Орбан му донесоа политичка контрола врз земјата. Како и во Унгарија, и Уставниот суд беше исполнет со лојални поддржувачи, а подоцна беше урната независноста на целиот судски систем. А Качински ги претвори локалните јавни медиуми во портпароли на владата и неговата партија. Десничарските конзервативни елити на двете земји се сметаа себеси за пионери на контрареволуцијата – христијанско-национална алтернатива на либералната и „гнила“ на Запад.
Меѓутоа, во Варшава мораа да сфатат дека Орбан прво ги гледа своите интереси. Така, полската владејачка група во 2017 година сакаше по секоја цена да го спречи реизборот на актуелниот опозициски лидер во земјата, Доналд Туск, за претседател на Европскиот совет. На изборите во Брисел, полската влада доживеа непријатно изненадување: 27 членки на Унијата – меѓу кои и Орбан, гласаа за Туск, а само еден глас, се разбира од Полска, беше против.
Последна отстапка
Долго време полската владејачка партија замижуваше пред јасните симпатии на Орбан кон Русија, кои продолжија и по окупацијата на Крим. Уште во декември 2021 година, кога имаше јасно предупредување од Вашингтон дека Русија се подготвува за воена кампања, Качински организираше состанок на десничарските конзервативни партии во Варшава. Меѓу учесниците беа само пријателите на Путин – покрај Орбан, таму беа и Марин Ле Пен од Францускиот Rassemblement National и Сантијаго Абаскал, лидерот на шпанската десничарска партија VOX.
Ова беше веројатно најголемата отстапка што Качински беше подготвен да ја направи во име на пријателството со Орбан. Само два месеци подоцна, на почетокот на руската војна против Украина, започна неизбежниот прекин на љубовта меѓу Полска и Унгарија.
Останува да се види колкава солидарност ќе има меѓу двете земји во случај ЕУ да покрене постапка и против Варшава и против Будимпешта за кршење на основните принципи на владеењето на правото. Но, едно е сигурно: односот меѓу двете земји ќе може повторно да се движи во насока на пријателство само кога Виктор Орбан и неговиот режим ќе бидат во минатото.
m“ na Zapad.
