Ажурирањето на Националниот план за енергија и клима (НЕПН) носи голем поттик за производството на електрична енергија од сонцето и ветерот. Но, за складирање на вишоци би ни требала уште една хидроцентрала што побрзо да пумпа, пишувачите предлагаат и инвестиции во хидроцентрали. Според пишувачите на НЕПН, вториот блок на нуклеарната централа Крска би можел да биде изграден до 2040 година, а проценуваат и дали без него може да се обезбеди енергетска самодоволност.
Првиот нацрт на ажурираниот Национален план за енергија и клима (НЕПН), кој ќе биде во јавна расправа до средината на мај, носи некои големи промени во областа на снабдувањето со електрична енергија и природен гас.
Прво, планот за 2020 година многу се обложи на електрани на гас. Во меѓувреме, имаше војна во Украина и се планира да се забрза намалувањето на зависноста од рускиот гас. Затоа, новиот нацрт посилно се фокусира на хидроенергијата, која во голема мера беше запоставена од писателите на NEPN во 2020 година (изградбата на нова единица не беше предвидена до 2030 година).
Второ, ажурираниот план се очекува значително да ги зголеми целите за производство на електрична енергија од соларни и ветерни фарми.
И трето, оригиналната верзија предвидуваше само 75% самодоволност во електрична енергија, што наиде на многу неодобрување во словенечката енергетска индустрија во тоа време. Потоа дојде енергетската криза, а сега Словенија цели на 80% самодоволност до 2030 година и 100% до 2040 година.
Додека потрошувачката на финална енергија се очекува да се намали за 3.247 GWh до 2030 година во однос на 2017 година, потрошувачката на електрична енергија ќе се зголеми за 1.246 GWh во истиот период.
Бум во панели, по 2025 година и турбини на ветер
Основниот NEPN предвиде дека ќе произведеме 981 гигават часови (GWh) енергија од соларни централи во 2025 година и 1.866 GWh во 2030 година. Нацртот на ажурираното сценарио предвидува 1.826 GWh за 2025 година и 3.756 GWh за 2030 година, односно приближно двојно повеќе. Панелите треба да се постават на индустриски локации, енергетска и транспортна инфраструктура, деградирани подрачја. Владата веќе испрати закон до Националното собрание, кој треба да овозможи поголемо искористување на сончевиот потенцијал.
Во случајот со ветерните електрани, основното сценарио претпоставуваше зголемување од сегашните 14 GWh на 112 GWh до 2025 година и 248 GWh до 2030 година. Новиот нацрт раст на капацитетот е одложен, првите нови електрани се очекува да бидат изградени во 2026 До 2030 година, сепак, производството на „еколошки прифатливи локации“ се зголеми на 357 GWh (што е, повеќе отколку според старото сценарио).
Овде нагласуваме дека се работи за нацрт кој сега е на јавна расправа, а мора да биде завршен до јуни следната година, кога треба да го испратиме ажурираниот НЕПН во Брисел.
Ни треба поголема електрана
Но, зголемувањето на производството од сонцето и ветерот не може да ја обезбеди нашата самодоволност во електрична енергија, а исто така носи нови предизвици, на пример, како да го искористиме вишокот енергија. Употребата и имплементацијата на системи за складирање батерии се уште е во фаза на развој, се наведува во нацртот за ажурирање на NEPN, а дополнително, со оглед на „предвидениот значителен удел“ на сончевата енергија, авторите проценуваат дека системите за складирање батерии нема да бидат доволни.
Како решение ја наведуваат најбрзата можна изградба на барем една голема пумпана хидроцентрала, сметаат и на понатамошни инвестиции во хидроцентрали. Во моментов, проектот за хидроцентрала Мокриче е најдолг, но е на суд. Планирани се и хидроцентрали на средна Сава, рече Мерше.
Според него, 500 мегавати (MW) од овие блокови би ни биле потребни што е можно поскоро, а 900 мегавати по 2033 година, кога ТЕШ е исклучен. „Сакаме да воспоставиме нов критериум Словенија да има на располагање најмалку 80 проценти од сопствените капацитети во секое време. Некои ќе бидат повеќе во смисла на стратешки, резервни капацитети кои ќе работат во периоди кога има некои ненормални или вонредни услови на пазарот. Ако цените се ниски, Словенија ќе ги искористи природните ресурси и ќе увезува енергија од регионот доколку има вишок. Сакаме да најдеме рамнотежа помеѓу сопствената независност и обезбедувањето на остатокот на пазарот“, објасни тој.
Нестабилноста на обновливите извори бара и поголема одговорност на електричната мрежа. Писателите на ажурираниот НЕПН оценуваат дека „неспроведувањето мерки и неостварувањето на целите на НЕПН во оваа област е алармантно“ и дека мрежата наскоро ќе стане главното тесно грло на зелената транзиција во Словенија. Системскиот оператор на дистрибутивната мрежа (Содо) пресметал дека во мрежата треба да бидат за десет да инвестира 3,5 милијарди евра низ годините, што е четвртина од годишниот буџет на Словенија.
Проектот ЧХ Козјак беше извлечен од фиоката
Државата веќе го оживува проектот за пумпање хидроелектрична енергија, кој закочи пред една деценија. Dravske elektrarne Maribor DEM) во сопственост на Holding Slovenske elektrarne, од 2003 година ја планира пумпаната хидроцентрала Козјак со моќност од 440 MW. Проектот траеше од 2003 до 2012 година (во тоа време локалната заедница се спротивстави на трасата на далноводот). Потоа беше во фиока цела деценија, до лани кога повторно беше оживеан. Сега пишуваат барање за градежна дозвола.
Како што изјави во јануари за интерното списание HSE, Дамјан Семе, генерален директор на DEM, покрај електраната, DEM треба да изгради и далновод од 18 километри. Како што рече, „сите заедно мора да направиме се за да опстане втората пумпана хидроцентрала во земјава до крајот на оваа деценија“.
Големи планови со водород
NEPN нуди и водород како потенцијален одговор на проблемот со сезонско складирање на енергија од обновливи извори (летниот вишок електрична енергија од сонцето би се претворил во водород и би се складирал до зима), што бара изградба на обемна инфраструктура, што Словенија во моментов не ја прави имаат.
Ќе биде неопходно да се изгради нова инфраструктура за пренос на водород и да се прилагоди постоечката за поврзување со соседните мрежи, со што ќе се овозможи увоз на водород, а авторите на НЕПН им предлагаат и на носителите на одлуки да размислат за изградба на голем систем за претворање на (меѓународни) вишоци на обновливи извори во водород или синтетички гас во барем еден од важните енергетски центри.
Верзијата на NEPN за 2020 година имаше за цел удел од 10 проценти на обновливи извори на метан или водород во преносната и дистрибутивната мрежа до 2030 година, а нацрт-ревидираниот план го зголемува овој удел на 30 проценти. Тоа се однесува на сценаријата на Европската асоцијација на оператори со гас (ENTSO-G) за Словенија.
Денес, водородот сè уште не тече низ нашата мрежа. Компанијата „Плиноводи“, која е и членка на конзорциумот за модернизација на НЕПН, како оператор на преносната мрежа, е вклучена во меѓународните иницијативи за воспоставување водоводна врска со соседните земји. Како што неодамна изјавија за N1, во природниот гас што тече низ гасоводот во моментов може да се додадат најмногу пет проценти водород. Повеќе во написот Мајави ја поткрепува економијата на водород – протекување, отпад и мирис на гас.
Со или без нуклеарно?
Ажурираниот NEPN треба да понуди два можни начини за постигнување долгорочна самодоволност: првиот предвидува нови инвестиции во нуклеарната енергија, а вториот можност за снабдување со електрична енергија без нов нуклеарен објект до 2050 година. Според Мершет, засега, изготвувачите на НЕПН не даваат приоритет на ниту едно од овие сценарија.
Ажурираниот НЕПН останува на изјавата дека мора што поскоро да подготвиме висококвалитетни основи за одлучување за вториот блок на нуклеарната централа Крска (ЈЕК2) и дека мора да одлучиме за изградба најдоцна до 2027 година.Според проценките на подготвувачите на НЕПН, би можел да биде изграден до 2040 година, што е петгодишно доцнење според сегашната временска рамка на Gen energije (ова предвидува изградба до 2035 година, но како што пишувавме, сега се ревидира од државната компанија).
Како што рече министерот за животна средина, клима и енергија Бојан Кумер во интервју за N1, актуелната влада размислува и за алтернативен нуклеарен извор: мали нуклеарни реактори (SMR). Ажурираниот NEPN засега не ги споменува.
На јавна презентација оваа недела, Мерше беше запрашан дали нема смисла да се условува сценариото за обновливи извори, кое бара радикални инфраструктурни интервенции (во самите производствени капацитети, електрани кои ќе го регулираат испарливото производство од обновливи извори, во батерии и водород) со детални студии и референдуми, одговори дека ако прифатиме една опција на референдумот, се откажуваме од другата, така што референдумот за ЈЕК2 всушност ќе биде референдум за двете сценарија.
Со ова се согласи и министерот Кумер. „Нуклеарната енергија и обновливите извори не се во конфликт. Словенија нема избор, што да нема, на се мора да се обложуваме. Едноставно не знаеме кој извор ќе доминира за 10 или 15 години“, рече тој.
