Хемотерапијата, употребата на хемиски супстанции кои ги уништуваат клетките на ракот, како и здравите клетки, се користи како вид на терапија и третман за сериозни болести. Станува збор за процедура во која се користат цитостатици, односно лекови чиј основен механизам е убивање на клетките кои брзо се делат.
Кај ракот клетките неконтролирано и брзо се делат, поради што хемотерапијата се користи за да се запре овој процес и да се прошири на други делови од телото. Иако најчесто се користи за лекување на рак, хемотерапијата се користи и за да се намали ризикот од враќање на болеста, да се забави растот на туморот и да се намалат симптомите на тумор кој предизвикува сериозни несакани ефекти или болка.
Хемотерапијата може да се користи за лекување на речиси сите видови тумори, самостојно или во комбинација со други лекови. Обично се користи веќе во раните фази на болеста кога не е возможен само третман со радиотерапија и операција. Сега е можно да се излечат некои напредни тумори со хемотерапија.
Што е хемотерапија и како делува?
За пациент на кој му е потребна хемотерапија, типот на третман се одлучува во зависност од видот на болеста од која боледува пациентот. Употребените лекови се поделени во неколку групи. Овие можат да бидат растителни алкалоиди, антитуморни антибиотици, ензими, хормони, модификатори на биолошкиот одговор, алкилирачки агенси и антитуморни агенси. Овие лекови може да се користат одделно, но често се користи комбинација од најмалку два или повеќе лекови.
Хемотерапијата работи на принцип на користење на неколку различни лекови кои делуваат на различни делови од клетките и процеси, со што се уништуваат што е можно повеќе клетки на ракот.
Во некои случаи, лекарската професија препорачува комбинација на лекови бидејќи тоа може да значи помалку несакани ефекти од хемотерапијата. Причината за тоа е што потоа се користат лекови со различна токсичност, односно лек кој е потоксичен може да се даде во помала доза доколку се комбинира со друга. Покрај лековите кои ги убиваат клетките на ракот, во комбинација може да се даваат и лекови кои поттикнуваат развој на подобар имунитет.
Видовите на примање хемотерапија зависат од болеста и пациентот, но следниве се начини на кои се администрира хемотерапијата:
– орално во форма на таблети или капсули
– субкутана инјекција под кожата
– интравенски со инјектирање во вена
– преку специјален катетер вграден во приклучоците
Ниту еден тип на примена на хемотерапија не предизвикува болка, освен краткотрајна непријатност за време на инјектирањето.
Во Хрватска, на крајот на 2022 година, пациент во КБЦ Риека за прв пат прими хемотерапија со помош на еластомерна пумпа надвор од болницата. Неодамна стана рутинска практика која им овозможува на пациентите на онкологија да одржуваат максимален квалитет на живот. Овој тип на третман е наменет само за некои пациенти кои потоа можат да примаат хемотерапија дома.
Главните несакани ефекти од хемотерапијата
За жал, хемотерапијата не е идеален лек бидејќи освен клетките на ракот ги убива и здравите клетки во телото. Целта на таквата акција е да се убијат метастазите кои се појавиле во телото, бидејќи клетките на ракот можат да стигнат до која било локација во телото преку крвта. Убиството на клетките, или ефектот на хемотерапијата, предизвикува различни несакани ефекти на различни органи на телото. Медицината се развива во насока на што повеќе да се намалат несаканите ефекти од хемотерапијата, но тие сепак се појавуваат и понекогаш многу тешко ги поднесуваат пациентите.
Клетките кои се најмногу погодени од хемотерапијата се оние во дигестивниот систем, фоликулите на косата и коскената срцевина. За среќа, тоа се клетки кои можат да се регенерираат, па доколку дојде до опаѓање на косата, што е најпознатата нуспојава од хемотерапијата, последиците се само привремени.
Меѓу најчестите несакани ефекти на хемотерапијата се оние кои се јавуваат поради дејството на лекот врз претходно споменатите телесни системи. Поради нападот на коскената срцевина, бројот на бели крвни зрнца кои се борат против инфекции може да се намали, а со тоа да се намали имунитетот и да се зголеми ризикот од болести. Исто така, анемија може да се развие или да се интензивира, инфекциите се почести, а крварењето се јавува полесно и на раните на кожата им треба подолго време за да зараснат.
Поради влијанието врз дигестивниот систем, чии клетки се уништуваат со хемотерапија, гадење, повраќање, губење на апетит, формирање на чирови во устата, чувство на болка при голтање и честа дијареа и потреба од дефекација може да се појави . Се појавуваат и воспаление на мукозната мембрана на усната шуплина, рани во устата, воспаление на слузокожата на хранопроводникот, желудникот и цревата. Запек може да се појави и кај пациенти. Честа несакан ефект на хемотерапијата е промена на вкусот во устата. Некои пациенти може да губат коса и други влакна на телото, вклучувајќи ги веѓите и трепките, но влакната повторно растат по завршувањето на хемотерапијата. Кај некои пациенти расте и за време на третманот.
Лековите кои се даваат како хемотерапија имаат големо влијание врз плодноста кај двата пола. Кај жените се забележани менструални промени менструален циклус, ако не и прекин на циклусот, рана менопауза и други проблеми со циклусот. Ова особено се однесува на хормонски третман за рак на дојка или простата. Несаканите ефекти се различни во зависност од хормонот што се дава. Кај некои мажи, поради давање на естроген, може да се појават женски карактеристики како што се зголемени гради. И кај жените се појавуваат ненадејни топли бранови.
Бременост за време на хемотерапија е можна, но не се препорачува поради можност за оштетување на плодот. Жените со тумори не треба да користат апчиња за контрацепција.
Меѓу другите последици од хемотерапијата се: крв во урината, низок број на сперматозоиди кај мажите, зголемен ризик од леукемија, осип на кожата, потемнување на кожата, откажување на бубрезите и други. Несаканите ефекти од хемотерапијата може да се појават за време на администрацијата на лекови или во периодот по администрацијата. Појавата или отсуството на несакани ефекти не влијае или укажува на текот и ефективноста на хемотерапијата. Несаканите ефекти се многу различни од пациент до пациент.
Поради хемотерапија може да се развијат и други малигни заболувања.
Ефективноста на хемотерапијата и можноста за излекување
Медицината од ден на ден напредува, а со тоа се повеќе се зголемуваат шансите за преживување на тешко болните пациенти. Преживувањето и нивото на несакани ефекти зависи од болеста и пациентот, како и од стадиумот во кој туморот почнал да се лекува, како и од нивото на метастази.
По хемотерапијата, треба да дојде до ремисија на болеста, која може да биде целосна или целосна ремисија на болеста. Тоа значи преживување без знаци на болест од пет до десет години. Може да дојде до делумна ремисија или само делумно повлекување на болеста. Во овој случај, туморските лезии се намалуваат за повеќе од 50 проценти. При делумна ремисија, животот на пациентот обично не се продолжува, но болката, непријатноста и симптомите се намалуваат.
Времетраење на хемотерапијата
Хемотерапијата се администрира во циклуси обично на секои три до четири недели. Должината на циклусот ќе зависи од состојбата на пациентот и несаканите ефекти. Точниот циклус и програма се одредуваат во зависност од видот на туморот.
Пред да се спроведе хемотерапија, треба да се направат сите други тестови и да се направи план за лекување на ракот. Во овој случај, мора да се земе предвид напредната фаза на болеста, возраста и општата состојба на пациентот, достапноста на терапијата и социо-економските услови. Пациентот учествува во одлуките за неговото здравје, а конечната одлука за хемотерапија ја носи пациентот.
