Зборот лупус кога се користи за означување на ревматска болест предизвикува непријатност и страв. За каква болест станува збор и дали е оправдано да се плашиме од неа?
„Лупус на латински значи волк. Вака лекарите во минатото го означувале присуството на црвеникави промени на кожата, најчесто на лицето но и на други места на телото, кои во најтешките случаи оставале многу грди лузни (појава на каснување од волк). Уште во минатиот век стекнатото искуство покажа дека оваа болест не ја погодува само кожата туку и внатрешните органи“, вели проф.д-р Душан Стефановиќ, ревматолог.
Тој објаснува дека болеста не е толку ретка, најмногу докази дала употребата на карактеристичен тест – наодот на т.н. лупус клетки во крвта, што беше воведено од група лекари кон крајот на педесеттите години во клиниката Мајо во Америка. Ова овозможи да се препознае болеста дури и кај луѓе без јасни симптоми и знаци.
„Информациите покажаа дека постојат две форми на болеста: кожна (дискоидна) која се карактеризира со промени со различен изглед и која ја третираат специјалисти за кожни болести и системска која може да влијае на внатрешните органи и која се третира со интерна медицина. специјалисти од различни супспецијалности (ревматолог, имунолог, нефролог итн.)“, нагласува професорот Стефановиќ.
Кои се основните карактеристики на оваа појава на не само една, туку „повеќе болести во едно“?
„Денес тоа се смета за синдром (збир на симптоми и знаци на болеста) кој е како љубител на различни нарушувања: од една страна постои кожна форма која многу ретко се претвора во системска, потоа во благ степен кожата, зглобовите и серозните мембрани можат да бидат зафатени истовремено белите дробови и срцето (серозитис). На другиот крај од спектарот, најтешките форми се потенцијално фатални со зафаќање на бубрезите и мозокот“, вели нашиот соговорник.
Тој додава дека затоа не е чудно што светски познат доктор рекол дека интерната медицина е дел од лупусот. Затоа, пред нас е голем предизвик навремено да ја препознаеме болеста, да ја процениме нејзината тежина и да започнеме најоптимална терапија.
Што предизвикува лупус?
„Денес се уште не можеме со сигурност да кажеме кои се причините за оваа болест. Она што е евидентно е дека во неговото манифестирање учествуваат повеќе фактори: наследна склоност, хормони, стрес итн. Редоследот на настаните е дека кај предиспонираните лица, под влијание на фактори најверојатно од надворешното опкружување, се појавуваат низа грешки во функционирањето. на имунолошкиот систем, чија задача е да го заштити организмот од штетните агенси на надворешната средина“, објаснува професорот Стефановиќ.
Според професорот, тие се манифестираат со насочување на имунолошкиот систем кон неговите ткива и органи и со манифестација на автоимуни нарушувања кои се најважна карактеристика на болеста. Т.н автоантителата (протеини кои се врзуваат за – или условно кажано ги напаѓаат нивните ткива) и поединечните клетки на имунолошкиот систем ја преземаат улогата на “камиказа” и исто така се приклучуваат на овој напад.
„Во околностите на оваа чудна војна што организмот ја водел против себе, се јавуваат помали или поголеми загуби (оштетување на ткивата и органите) како резултат на воспалителниот процес, кој главно ги зафаќа ѕидовите на крвните садови на кожата, бубрезите, зглобовите, белите дробови и другите органи. Но, за среќа, нашиот организам има голема способност да се лекува, така што претходно споменатите процеси со ефикасна терапија не мора да остават трајни штетни последици“, посочува нашиот соговорник.
На почетокот изјавивте дека претходно се мислеше дека лупусот е ретка болест и дека откривањето на тестот за лупус клетки го поби тоа разбирање. Што велат фактите?
Лупус е присутен повеќе или помалку често во речиси сите географски области. Генерално, според истражувањата во Англија, таа се јавува кај 36 од 100.000 луѓе со бела кожа. Седум пати почеста е кај лицата со темен тен, па расата се јавува како предиспонирачки фактор за појава на болеста. Според официјалните податоци, околу 5 милиони луѓе во светот страдаат од оваа болест. Сигурно е дека лупусот денес почесто и полесно се препознава отколку порано, пред се благодарение на употребата на различни тестови на крвта кои откриваат нарушувања на имунолошкиот систем.
Промени на кожата слични на каснување од волк
„Лупус е болест која го добила името по сличноста на некои промени на кожата и каснување од волк. Меѓутоа, самиот тек на болеста често може да биде непредвидлив и на тој начин да ги збуни и лекарот и пациентот. „Жените се разболуваат во просек 9 пати почесто од мажите, најмногу во репродуктивниот период“, нагласува проф. Стефановиќ.
Тој додава дека болеста може да започне со многу тешка клиничка слика, со висока температура, отоци и болки во речиси сите зглобови и знаци на срцева и бубрежна инсуфициенција, кои сериозно го загрозуваат животот на пациентот. Од друга страна, кај некои пациенти болеста е постепена и со благи манифестации и потоа поминува
и неколку години до поставувањето на дијагнозата. Во својот почеток, болеста може да имитира и други ревматски заболувања, одредени инфекции или дури и малигни заболувања на крвта.
Препознавање на болеста
Според професорот Стефановиќ, најкарактеристични се промените на кожата, меѓу кои еритем од пеперутка на лицето, присуство на „рани“ во усната шуплина, кружни црвеникави пломби на кожата со белузлави лушпи – дискоиден лупус и фотосензитивност.
Црвенилото на образите и коренот на носот (облик на пеперутка) со поштеда на назолабијалните набори е „знак за чувар“ на болеста. Овие луѓе имаат и изразена преосетливост на кожата кога се изложени на сончевите зраци (фотосензитивност).
„Повеќе од четири петтини од пациентите чувствуваат болка и/или отекување на периферните зглобови, а во помал број и циркулаторни нарушувања во пределот на прстите и стапалата (бледило на кожата при изложување на студ – феномен Рајно). Вклучувањето на крвните садови на бубрезите и централниот нервен систем со воспалителниот процес доведува до уништување на структурата и функцијата на овие органи. Тоа може да се манифестира со отекување на екстремитетите, зголемен крвен притисок, главоболки, депресија и парализа на одредени нерви“, нагласува професорот Стефановиќ.
Дали клетките на лупус сè уште се значаен тест за одредување на болеста?
„Иако знаењето за нив е широко распространето и повеќето лекари бараат овој тест да се направи кога постои сомневање за лупус, мое мислење е дека тој има само историско значење, пред се затоа што денес е достапен цела низа многу поспецифични имуносеролошки тестови. Друго прашање е дали ни се достапни во секојдневната пракса на овие простори“, објаснува професорката.
На кои тестови се повикуваш?
Пред се мислам на тестови кои откриваат присуство на автоантитела во крвта. Меѓу нив посебно значење имаат т.н. антинуклеарни антитела и антитела против двоверижна деоксирибонуклеинска киселина (ANA и Anti ds DNA). Иако споменатите медицински термини се нејасни, работата може да се поедностави ако се каже дека споменатите автоантитела се насочени кон структурите на клеточното јадро. Присуството на овие автоантитела се одредува со методи на индиректна имунофлуоресценција, радиоимуноанализа и т.н. ELISA тест. Некои од овие автоантитела имаат и прогностичко значење, бидејќи тежината на текот на болеста може да се предвиди врз основа на промените во нивната концентрација и некои други протеини во крвта, како што е комплементот.
Терапии со лупус. Како се лекува оваа болест денес?
„Значајниот напредок во терапијата на оваа болест ќе го илустрирам со податоци поврзани со преживувањето во последните пет децении. Така, во 1955 година само половина од пациентите преживеале пет години, а денес речиси сите преживуваат пет години од почетокот на болеста. Уште повеќе, денес повеќе од 90 отсто од пациентите преживуваат 15 години од почетокот на болеста“, посочува соговорникот за порталот N1.
Тој додава дека овие податоци покажуваат дека за релативно мал број заболени лупусот и денес е смртоносна болест, а најчести причини за смрт денес се компликациите од предвремена атеросклероза и инфекција. Во пристапот кон терапијата за овие пациенти ја нагласуваме важноста на општите мерки на хигиенскиот и диететски режим на животот, како што се избегнување на замор, стрес и директно изложување на ултравиолетово зрачење.
„Многу е важно да се користат креми за кожа со висок заштитен фактор (над 50) при изложување на сонце. Потребно е и прилагодување на начинот на исхрана со користење на храна богата со незаситени масни киселини. Исто така, треба да се нагласи дека е потребна претпазливост при хормонална контрацепција, употреба на хормонска терапија по менопауза и употреба на вакцини“, вели професорката.
Дали лековите кои се користат во лекувањето на лупус се штетни?
„Точниот одговор на ова прашање е дека тие се неспорно корисни, но можат да имаат и несакани ефекти. Да бидам целосно прецизен. Во третманот на лупус, неопходно е да се примени системска антиинфламаторна терапија. Основата на оваа терапија се лековите наречени глукокортикоиди, кои се воведени во лекувањето на воспалителните ревматски заболувања пред повеќе од половина век“, истакнува нашиот соговорник.
Проф. Стефановиќ вели дека некои дури и го делат лекувањето на ревматолошките заболувања на период пред и по воведувањето на глукокортикоидите, бидејќи нивната примена довела до вистинска револуција и значително го подобрила исходот од лекувањето. Глукокортикоидите се синтетички копии на хормони кои се излачуваат од кората на надбубрежните жлезди.
Тие можат да бидат добри слуги, но и зли господари. Тие треба да се применуваат рационално, имајќи ја предвид можноста за несакани ефекти (дебелина, стрии, метаболички нарушувања, катаракта и сл.) во случај на долготрајна терапија со високи дози.
„Затоа, исклучително е важно што побрзо да се намали дозата на овие лекови на минимум што ја одржува болеста во мирна состојба. За благи форми на таканаречен кожно-зглобен лупус користиме мали дози на глукокортикоиди и антималарици. Антималарични бидејќи оваа група на лекови покажува антиинфламаторни својства. Денес се смета дека секој пациент со лупус треба да прими лек против маларија, или хидроксихлорокин или хлорокин“, советува професорот.
Тој додава дека во секој случај терапијата со лупус е индивидуална и доживотна, а успехот на лекувањето е голем до тој степен зависи од соработката на лекарот и пациентот.
Дали пациентите со лупус планираат да имаат деца?
„Иако има контроверзии и заблуди меѓу пациентите, па дури и поединечни лекари, фактите го кажуваат следново. Лупусот не влијае на плодноста освен во исклучителни околности (аменореа како последица на тежината на болеста или терапијата). Самата бременост претставува одреден ризик за пациентите со лупус, а самата болест може негативно да се одрази на плодот“, вели соговорникот на порталот N1.
Но, во денешно време ниту пациентката ниту лекарот не треба да се плашат од планирана бременост кај лупус, бидејќи со мултидисциплинарен пристап (редовни прегледи од ревматолог, имунолог, гинеколог и по потреба и други супспецијалности) исходот е речиси секогаш поволни, објаснува проф.д-р Душан Стефановиќ, ревматолог.
