Како Волт Дизни успеа да стане една од најголемите медиумски компании од мало студио за цртани филмови во Холивуд? Почетниот капитал бил само 40 долари, а денес речиси секое дете знае за Волт Дизни.
„Секогаш запомнете дека се започна со еден глушец“, рече Волт Дизни во 1954 година во една ТВ емисија. Во тоа време неговата продукциска куќа постоеше повеќе од три децении и беше една од најуспешните во САД. Мики Маус не беше херој само на филмското платно, неговата насмевка можеше да се види на маици, на фудбалски топки, дури и на четки за заби, а кога во 1955 година беше отворен првиот Дизниленд во Калифорнија, популарниот глушец Мики „оживеа “.
Волт Дизни израснал на фарма во Мисури. Кариерата ја започнал цртајќи реклами, а со текот на времето се заљубил во цртаните филмови. Со 40 долари во џеб се упатил кон Холивуд и пред точно 100 години таму ја основал компанијата Волт Дизни, медиумска империја која денес вреди неколку милијарди долари.
„Задоволство е да се направи невозможното“, беше една од максимите на пионерите на цртаниот филм. Од таа изјава може да се прочита не само огромен труд, туку и непоколеблива верба во сопствената идеја. Младиот човек од фармата неколку пати се соочувал со колапс на својата фирма. Неговите проекти беа премногу смели, тој секогаш мораше да ја испроба најновата филмска техника и да ја усоврши. Тој микс на деловен елан го доведе до тоа дека многу брзо почнал да спие на каучот во своето студио, дека ретко ги гледал своите деца, а сето тоа за да ги „маѓепса“ децата непознати за него со бајките од филмски екран.
Успеси и награди
Веќе во 1937 година, Волт Дизни почна да пишува филмска историја. Тогаш во кината пристигна и филмот „Снежана и седумте џуџиња“, првиот долгометражен цртан филм што се прикажуваше во кино салите. „Мики Маус“ и другите цртани филмови беа формат на краток филм. Во тоа време, никој не можеше да претпостави дека ќе следат 60 нови долгометражни филмови на Дизни. Но, Дизни во тоа време не можеше да сонува за успех, бидејќи го мачеа други грижи. Уште еднаш му се закануваше колапс, продуцентот Волт Дизни ги смени пресметките. Наместо 250.000, филмот чинел 1,5 милиони долари. Наместо 18 месеци, неговите карикатуристи работеле три години. Три години работа на идеја која многумина во Холивуд ја сметаа за глупава во тоа време. „Цртан филм во целост? Па кој ќе застане во ред да купи карта за ваков филм“, се запрашаа.
И како што се испостави, многумина беа подготвени да застанат во ред. Набргу по почетокот на прикажувањето на филмот беше јасно дека е хит. „Снежана“ му обезбеди на Дизни приход од осум милиони долари. Билет за кино во тие денови чинеше во просек по 25 центи. Филмот беше преведен на десет јазици и беше прикажан во кината во 46 земји низ светот. Наградите на Академијата, исто така, му доделија на Волт Дизни еден Оскар – всушност, тоа беа осум статуетки. Еден голем и седум мали. Како асоцијација со Снежана и џуџињата.
Силен шеф со големо его
Меѓутоа, работата во студијата на Волт Дизни не била секогаш бајка. Прекувремени часови, лоши плати, шеф кој прецизно го надгледуваше секое движење на четката, шеф кој строго внимаваше на своето креатинско его – секогаш имаше само едно име на почетокот на филмот. Неговиот. Неговиот потпис до ден денес го краси логото на концернот. Но, компанијата не може да му се заблагодари само на Волт Дизни за овој успех. Дизни ги основал студијата со неговиот брат Рој, кој подоцна се грижел за финансиите. Миша, со кого започна се, е создаден од уметничкиот директор Уб Иверкс, веројатно под строги инструкции на неговиот шеф.
Волт Дизни беше визионер, но и бизнисмен. Имаше добра смисла да се опкружува со талентирани луѓе. Токму за време на економската криза на крајот на 20-тите години на минатиот век, кога многу компании банкротираа и семејствата станаа сиромашни, тој основаше трговска дејност. Со генијалниот маркетинг менаџер Кеј Камен од 30-тите, ликот на Мики Маус почна да ги краси чорапите, пакувањата со мусли или фудбалските топки. Многу брзо, студиото Дизни почна да заработува значително повеќе пари преку рекламни договори отколку со своите филмови.
По „Снежана“, во кината пристигнаа „Пинокио“ (1940), „Дамбо“ (1941) и „Бамби“ (1942), но не беа толку успешни како првиот хит. Дел од очекуваните приходи пропаднаа, бидејќи започна Втората светска војна, а важниот европски пазар беше изгубен во годините што следеа. Со оглед на тоа што беше сè потешко да се најдат банки кои ќе ги позајмуваат операциите на компанијата, Дизни излезе на берза. Денес, според Институтот за медиуми и информациска политика, компанијата Волт Дизни е на шестото место на листата на најуспешни светски медиумски концерни. Акциите на Дизни котираат на индексот Дау Џонс – така што тие се во друштво на најуспешните американски компании.
За време на Втората светска војна, Дизни стана дел од американската воена пропагандна машина. Студиата почнаа да продуцираат бројни кратки филмови и цртани филмови, во кои се величаше американското раководство на војната, односно репродуцирани слики на непријатели. Во добро познатото пропагандно дело „Лицето на Фирерот“ (1943), Пајо Паторот морал да работи во фабрика за оружје во нацистичка Германија, а за малку ќе полудел од постојаните извици „Хајл Хитлер“. Дизни исто така продуцираше филмови за обука на американската војска. Критичарите му прекоруваа дека наместо воена пропаганда, требало да се посвети на ширење пацифистички и хуманистички идеи.
26 Оскари
Во повоените години, Дизни се врати на старите патеки на успехот со филмови како „Алиса во земјата на чудата“ (1951) или „Петар Пан“ (1953). Во 1955 година, Дизни имаше уште една визионерска идеја, која на многумина им изгледаше мегаломанска во тоа време – тој ги претвори своите светови од бајките во реалност, со што го отвори првиот Дизниленд во Калифорнија. Во годините и децениите што следеа, копии беа отворени низ целиот свет – од Флорида, Париз до Токио или Шангај.
Дизни е награден со вкупно 26 Оскари. До денес тоа е рекорд. Основачот на компанијата лично не ја доживеал премиерата на неговиот последен филм „The Jungle Book“. Волт Дизни почина во 1966 година од рак на белите дробови. Но, брендот Дизни продолжи да живее. Но, со текот на времето стана јасно дека основата врз која функционираат неговите филмови, тој пуритански свет на бајките, повеќе не функционира на пазарот. Во 1980-тите имаше криза во филмските студија. Цената на акцијата закрепна. Од 1986 година, управувањето со концернот го презема внукот на Волт, Рој Е. Дизни, а заедно со Џефри Каценберг е одговорен за ренесансата на Дизни: „Ариел сирената“ (1989), „Убавицата и ѕверот“ 1991) и конечно „Кралот лав“ (1994) беа огромен успех.
„Ако Дизни може да се поврзе со нешто, она што ја прави компанијата посебна, според мене, е магијата, фантазијата и креативноста. Тоа е она што не прави толку посебни. Ние раскажуваме приказни и создаваме магија во сè што правиме“, вели Бети Клајн, директорка на архивите на Волт Дизни, во интервју за ДВ. Од почетокот на овој век концернот се проширува. Најпрвин Дизни го купи успешното студио за анимација Пиксар, потоа ги „проголта“ суперхероите на Марвел и на крајот Лукасфилм со успешната серија „Војна на ѕвездите“. Во 2019 година беше лансирана стриминг платформата Disney+, која по одредени тешкотии успеа да се етаблира и денес е број три на глобално ниво во индустријата – по Netflix и Amazon Prime.
Критика на Дизни
И додека концернот остварува промет кој се мери во милијарди долари, мета на критики е токму сегментот со кој започна Дизни – неговите бајки. Поради расистичките елементи во класиците („Дамбо“ или „Книга за џунглата“), Дизни почна да ја предупредува публиката за тоа со соодветни текстови на почетокот на нивните филмови. По гласните критики за начинот на кој концернот го користел (и присвоил) културното наследство на одредени култури во промоцијата на своите филмови (како што е африканската изрека „Hakuna matata“, преземена од свахили), Дизни денес многу повеќе се грижи за културното богатства на други народи и народи.
По повод 100-годишнината конечно почнува да се прикажува римејкот на хитот за сирената Ариела, но со вистински актери. Главната улога ја има темната американска ѕвезда Хали Бејли, пишува DW.
