Иако е релативно мала островска држава, Тајван е една од клучните алки во светската економија. Својата неформална независност од Кина во голем дел ја должи на нејзината економска важност во клучната индустрија за светската економија, индустријата за полупроводници. Кина зависи и од полупроводниците произведени во Тајван, како и од друга високотехнолошка електроника.
Со вкупно население од 24 милиони и БДП од околу 690 милијарди долари, Тајван е една од најбогатите земји во светот. Во однос на БДП по глава на жител, тој е економски поразвиен од некои членки на ЕУ како Шпанија, Словенија и Чешка.
Таа е многу поразвиена од соседната Народна Република Кина, со која владее Кинеската Комунистичка партија, со БДП по глава на жител од околу 28.000 долари во споредба со 12.500 долари на комунистичка Кина. Иако двете земји не си го признаваат правото на постоење, но и двете тврдат дека се единствената и „првата“ Кина, трговијата меѓу нив цвета. НР Кина е главен надворешно трговски партнер на Република Кина, т.е. Тајван.
Еден од азиските тигри
Во раните 1960-ти, започна брзиот развој на четири источноазиски земји, кои станаа познати како азиски тигри. Тоа се Сингапур, Хонг Конг, Јужна Кореја и Тајван. Сличен концепт на развој што го користеа азиските тигри подоцна го копира и Кина, која на крајот на 80-тите сфати дека не може да напредува без либерализација, приватизација, слободна меѓународна трговија и дерегулација, се вели во анализата на порталот Index.hr. .
Почетокот на економскиот бум на Тајван беше земјишната реформа, спроведена во 50-тите и раните 60-ти. Самото планирање на реформите го презеде „Кинеско-американската заедничка комисија за рурална обнова“, институција која беше формирана во 1948 година на територијата на „копното“ Кина, како дел од американската програма за помош на Кина. Но, откако комунистите дојдоа на власт, таа се пресели во Тајван.
Системот што Јапонците го воспоставија во Тајван во Втората светска војна беше исклучително експлоататорски. Таму 50 отсто од населението биле земјоделци, од кои 70 отсто биле кираџии. Сопствениците им наплатувале на станарите во просек над 50 отсто од годишната жетва, во некои случаи и до 70 отсто.
Во исто време, договорите биле усни, без писмени документи. Сопствениците на земјиштето, како висока класа, речиси секогаш ги добивале споровите. Правата на сопственост беа рудиментирани, архаични и несигурни. И многу земјиште беше во државна сопственост.
Во 1949 година, закупнината беше ограничена на 37,5 проценти од жетвата, државното земјоделско земјиште беше продадено или дадено под закуп. Државата им префрлила земјиште од станоиздавачите на станарите, кои го обработувале во замена за компензација, од кои дел биле акции во државни фирми.
Економски бум заснован на образование и човечки капитал
Тајван сфати дека човечкиот капитал е многу важен за развојот и започна процес на едукација на населението и инвестирање во знаење. Задолжителното основно образование беше зголемено од шест на девет години, наставната програма за средно образование беше повеќе стручно ориентирана, а наставната програма на универзитетот беше променета за да се потенцираат природните и техничките предмети.
Високото образование рапидно растеше, повеќе преку приватното отколку преку јавното образование, за да не се создаде преголем товар на државниот буџет. До 1985 година, две третини од високообразовните институции во Тајван беа приватни. Во 1950 година имало осум високообразовни институции, од кои една приватна. До 1968 година, од вкупно 85 високообразовни институции, 55 биле приватни.
Традиционално, многу поголем акцент е ставен на природните науки и технологијата отколку на општествените науки и уметностите. Според податоците на Министерството за образование, во 1981 година во 1982 година дипломирале 24 магистри на правни науки, 587 магистри на „индустриски технологии“, 18 магистри на уметност и 275 магистри по информатика. Во 2020 година имало 2.628 мајстори на уметности, 15.056 магистри на „индустриски технологии“, 1.249 магистри на правни науки и 9.984 магистри на компјутерски науки.
Во Тајван постоеше специфичен однос помеѓу државата и приватниот сектор, во кој државата преку политики ги поддржуваше инвестициите во приватниот сектор, извозот и инвестициите во технологијата. Сепак, учеството на државните трошоци во БДП на Тајван е помало од 20 проценти, додека во повеќето земји-членки на ЕУ е меѓу 40 и 50 проценти, во САД 30 проценти и во Кина 25 проценти.
Најголемиот светски производител на микрочипови
Со текот на времето, Тајван стана економија базирана на извоз на високотехнолошки производи, особено електроника. Особено високо ниво на специјализација беше постигнато во 21 век во производството на микрочипови, каде Тајван е светски лидер.
Денес, микрочиповите сочинуваат повеќе од 33 отсто од извозот, додека во 2010 година уделот во извозот беше 20 отсто, а во 2000 година нешто повеќе од 10 отсто. Најголем дел од овој извоз е наменет за Кина и Хонг Конг, дури и повеќе од 50 отсто. Се разви посебен однос на меѓузависност, во кој кинеската технолошка индустрија зависи од микрочипови од Тајван, а тајванската индустрија за микрочипови зависи од извозот во Кина.
Најголемата компанија за микрочипови е Таiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), чија листа на клиенти ги вклучува Apple, Nvidia, AMD и Intel. Вработува 65.000 вработени, генерира приход од 57 милијарди долари, а фактот што вкупно троши повеќе енергија отколку главниот град Тајпеј кажува уште повеќе за неговата големина.
Се проценува дека во 2020 година Кина потрошила повеќе на увоз на микрочипови отколку на нафта, главно од Тајван. Импресивно е за земја од 24 милиони жители да создаде зависност на земја од 1,4 милијарди луѓе од нејзините производи. Микрочиповите се проширен дел од производството на автомобили, компјутери, мобилни телефони и други електронски производи.
Благодарение на микрочиповите, Тајван релативно добро ги преживеа двете години од пандемијата бидејќи имаше недостиг на светскиот пазар, поради што, на пример, некои производители на автомобили мораа да го намалат производството. Дури и во 2020 година, БДП порасна за 3,3 отсто, повеќе отколку во Северна Кина.
Пазарот на микрочипови е всушност доста специјализиран и распространет низ целиот свет. Претежно, компаниите се специјализирани за еден сегмент од целиот развојно-производен процес. Дел од причината за ова, освен што специјализацијата значи поголема ефикасност, е и тоа што пазарот на микрочипови е многу нестабилен. Не е невообичаено приходите да се зголемат за 50 проценти за само неколку години, а во истиот период да се намалат за 50 проценти. Ова е причината зошто целиот процес е разновиден и затоа што ова се толку сложени производи што неколку области во светот можат да најдат доволно квалификувани работници.
Клучна земја во светската индустрија
Основна суровина за производство на микрочипови е силиконот, а главен производител е Кина. Ова е уште еден елемент на меѓузависноста на индустриите на Тајван и НР Кина. Електронската индустрија во НР Кина зависи од микрочипови од Тајван, но производството на чипови во Тајван зависи од силиконот од Кина.
Постојат три типа на компании кои произведуваат микрочипови. Првиот тип се компании кои и дизајнираат и произведуваат чипови, како што се Интел и Самсунг. Вториот тип се компании кои само дизајнираат чипови и го нарачуваат производството на други компании. Тој бизнис модел го користат Nvidia и AMD.
Третиот тип се компании кои произведуваат само чипови, како TSMC од Тајван. Тоа е производство, а не дизајн на чипови, каде Тајван е светски лидер. Но, самото производство е високотехнолошка активност, многу комплицирана, детална и со многу малку простор за грешка. Производството се одвива во целосно стерилни области, бидејќи само неколку зрна прашина се доволни за да се контаминираат цели производствени серии.
Иако уделот на САД е само десет проценти во светското производство на микрочипови, тие се лидер во дизајнот. Тајван е светски лидер во производството, иако во последниве години се повеќе се обидува да го прошири својот удел во дизајнот на микрочипови, слично како што Кина се обидува да го прошири својот удел во производството.
Во тој процес и ЕУ има своја „ниша“. Компанијата од Холандија, ASML („Advanced Semiconductor Materials Lithography“) има најголем удел во производството на машини и технологија што се користи за производство на микрочипови. Нејзиното седиште е во Холандија, има повеќе од 30.000 вработени, а нејзината пазарна капитализација е 37-ма по големина во светот. Во 2005 година држеше помалку од 40 отсто од пазарот, а денес повеќе од 60 отсто.
Основата на економијата – паметни луѓе
Тајван економски се издигна од целосна сиромаштија преку децениските паметни политики. По завршувањето на Втората светска војна, богатството на Тајван беше споредливо со богатството на африканските земји во субсахара. Преку низа реформи, особено со акцент на образованието, таа достигна статус на високо развиена земја.
Иако со нешто поголем број жители од Шри Ланка, островска земја која минува низ социјално и економски распаѓање, денес е незаменлив фактор во светскиот синџир на производство на автомобили, компјутери, мобилни телефони и други електронски уреди.
Без никакви посебни природни суровини, без никакви географски компаративни предности. Само со користење на знаење и човечки капитал. Тоа е толку клучно што направи непријателски сосед и најголемата земја во светот да зависи од него. Импресивно.
