Речиси еден месец по масакрот во ОУ „Владислав Рибникар“ во Врачар, мотивите на 13-годишниот убиец се мистерија исто како и првиот ден. Неговиот ужасен чин е застрашувачки, необјаснив и без преседан и ќе биде предмет на истражување на психијатри и криминолозите во наредните години. Сепак, едно е веќе кристално јасно: светот никогаш не сретнал злосторник како него.
Дури и во друштво на најлошите масовни убијци во историјата на светот, злобниот тинејџер од „Рибникар“ се издвојува по три детали и неколку карактеристики кои досега не се видени во слични масакри. Пред сè, според неговата возраст; потоа со неговиот некарактеристичен психолошки профил, кој драстично го издвојува од другите масовни убијци, но и со неговото однесување при изјавата веднаш по масакрот, за што ќе се зборува посебно во остатокот од текстот.
Детал 1: Најсуровиот детски масовен убиец во историјата
Како прво, тинејџерот од „Рибникар“ е најсуровиот детски масовен убиец во историјата. Меѓу сите масовни убијци помлади од 14 години, што во Србија е законска граница под која детето не може кривично да одговара за кривично дело без разлика на бруталноста и бројот на жртвите, никој во светот досега не убил толку луѓе како што тој направи.
Во душата, ако воопшто ја има, носи 10 жртви. Тој уби деветмина кобното утро на 3 мај во училиштето, додека десеттата почина неколку дена подоцна во болница како последица на повредите. Според достапните, неофицијални податоци, во историјата само 19 масовни убијци во градинки, училишта и универзитети убиле повеќе луѓе од него.
Во тоа мрачно друштво, момчето-убиец е убедливо најмладиот со 13 години. Најблиски по возраст до него се Димитриос Пагурцис и Тим Кречмер, масовни убијци од училиштата во Санта Фе (САД) и Виенден и Вендлинген (Германија), кои биле многу постари во времето на злосторството, на возраст од 17 години.
Детал 2: Се издвојува од сите масовни убијци
Психолошкиот профил на момчето убиец е нешто што, дури и на прв поглед, е драстично различно од сè што нѐ научија да очекуваме по серијата масовни убиства во САД и светот, а медиумите пишуваат за нив. Според се што досега знаеме, момчето убиец е натпросечно убаво дете, успешно во училиште, не бил проблематичен, ниту пак покажувал значително бизарно или драстично асоцијално однесување.
Треба да се напомене дека профилирањето на училишните масовни убијци е дисциплина во зародиш. Најдалеку во тоа отидоа Џилијан Петерсон, доцент по криминологија на Универзитетот Хамлајн и Џејмс Денсли, професор по кривична правда на Универзитетот Метро Стејт.
Пред четири години, Петерсон и Дензли започнаа истражување финансирано од американското Министерство за правда, за време на кое составија база на податоци за секој масовен убиец од 1966 година кој убил четири или повеќе луѓе на јавно место и секој напад со оружје во училиштата, работните места и места за молитва од 1999 година.
Петерсон и Дензли, исто така, составија детални биографии на 180-те напаѓачи, разговарајќи со нивните сопружници, родители, браќа и сестри, пријатели од детството, колеги од работа и наставници. Повеќето од напаѓачите не ги преживеале масакрите, но петмината кои ги преживеале од затвор разговарале со Петерсон и Дензли. Истражувачите интервјуирале и неколку луѓе кои планирале масовни убиства, но се откажале.
Нивните наоди, објавени во 2021 година, откриваат извонредни сличности меѓу сторителите на сите масовни убиства – но и бројни и впечатливи разлики со она што го знаеме за убиецот од „Рибникар“.
Профил на масовни убијци во училиштата
Петерсон и Дензли наведуваат дека постои јасна шема со масовни убијци од овој тип.
– Се чини дека основата е во рана детска траума, без разлика дали се работи за семејно насилство, сексуален напад, самоубиство од родители или екстремна злоупотреба. Тоа напредува до чувство на очај, изолација, самозагрозеност, често отфрлање од врсниците, а потоа станува препознатлива кризна точка каде (потенцијалните масовни убијци) почнуваат да се однесуваат поинаку. Понекогаш имаат и претходни обиди за самоубиство – изјави Петерсон во интервју за Политико.
Да го споредиме тоа со она што досега го знаеме за детството на момчето убиец:
– Во моментов нема никакви индиции, а камоли докази за траума во раното детство, семејно насилство, сексуален напад, родителско самоубиство или екстремна злоупотреба. Можеби во неговото воспитување има нешто што засега се крие, но во досегашниот тек на истрагата, колку што е запознаена јавноста, сѐ уште нема информации за тоа.
– Во моментов нема индиции или докази дека момчето покажало состојба на очај или самозагрозеност. Тој не се обидел да се самоубие, колку што се знае. Ниту еден од сведоците кои досега ги објавија деталите за приказната за момчето убиец не навестило ништо од ова.
– Момчето убиец неодамна се изолирало и се заклучило во својата соба која ја делел со сестра му или се заклучил во тоалетот од станот, како што сведочела неговата мајка во полиција. Сепак, од сведочењето на мајката не може да се заклучи дека таквото однесување било на ниво посериозно од вообичаената тинејџерска фаза. Во исто време, засега нема информации дека тој континуирано покажувал слично асоцијално однесување на училиште или во друштво со своите врсници.
– Единствената карактеристика во која момчето убиец е сличен на другите масовни убијци е еден вид чувство на отфрленост од неговите врсници. Во шесто одделение и се пожалил на мајка си дека другарите не го поканиле на роденден, а му пречело што го задевале бидејќи многу чита и не знае добро да игра фудбал. Во тој период барал да ја смени смената кога тргнал во седмо одделение, бидејќи околината не му одговарала.
Сепак, ни тоа не се тинејџерски однесувања што во одреден момент, донекаде, повеќето родители во Србија не ги доживеале. Тие се работи за кои треба да се грижите и да реагирате, но не и аларми што би укажале дека се работи за потенцијален масовен убиец.
Можеби идната истрага ќе открие некои детали од детството на момчето од „Рибникар“ што би не довело до поинаков заклучок, но засега е очигледно дека тој драстично отстапува од вообичаениот профил на сторител на масовно злосторство.
Детал 3: Што се случи во минутите по масакрот
Досега пишувавме за деталите по кои момчето убиец од „Рибникар“ горе-долу наликува на другите најголеми масовни убијци во историјата. Но, има еден во кој тој е очигледно и апсолутно различен.
Според неофицијални податоци, 23 лица во историјата извршиле масовни убиства на 10 или повеќе луѓе во градинките, училиштата и универзитетите ширум светот. Од тој број:
– 17 напаѓачи се самоубија по масакрот,
– При бегство или судири со полицијата уапсени се 3 напаѓачи,
– Во судири со полицијата загинаа 2 напаѓачи,
– само 1 (еден) се разоружа по масакрот, мирно седна и лично повика полиција да дојде да го земе.
Тоа е момчето-убиец од VII/2 одделение од ОУ „Владислав Рибникар“ во Врачар, Белград.
Веќе споменатите истражувачи на профилот на масовни убијци, Џилијан Петерсон и Џејмс Дензли, велат дека масакрите во училиштата често се „акти на насилно самоубиство“, бидејќи огромното мнозинство од напаѓачите завршуваат самоубиство.
Нивното истражување покажа дека масовните убијци во речиси сите случаи организираат масакри како нивен последен чин, како големо заминување од сцената; дека одат не само да убиваат други, туку и самите да бидат убиени на крајот.
За разлика од сите нив, момчето-убиец кобното утро отишло на училиште со јасна намера во никој случај да не биде убиен. По масакрот планирал да повика полиција и сам да се пријави, па седнал, го испразнил оружјето и го разоружал, очигледно со намера на првите полицајци на местото на трагедијата да не им даде ни најмала причина да го убијат во конфузија.
