Насилството врз жените останува сериозен социјален проблем, кој во последно време се зголеми. Фемицид, обид за убиство или убиство на партнери, насилство… Неодамна, илјадници жртви на насилство на Балканот, кои до сега молчеа, на Твитер зборуваа под хаштагот #NisemPrijavila или #NisamPrijavila, а сведоштвата следеа и во Словенија. . Насилството врз жените е огромно, најголемиот дел од него сè уште останува скриен. Затоа што жртвите се плашат дека ако зборуваат, нема да им се верува, дека нема да бидат соодветно третирани и заштитени, поради чувството на вина и срам, стигматизација и затоа што оние околу нив премногу често замижуваат.
„Пресвртната точка беше една ноќ кога повторно се сомневав во неговата искреност и сакав да разговарам за неговата потреба да прибегнува кон лаги, што резултираше со насилен излив на бес во кој тој се закани дека ќе ме запали жив.
Кога поли дел од рамката од дрвениот кревет со алкохол и го запали пламенот со запалка, сите мои желби исчезнаа во миг и имав само една работа на ум, а тоа беше борбата за опстанок. Тоа беше прв пат навистина да се плашам за мојот живот.
Колку далеку ќе отидев да не побегнев – или ако тој „само“ ќе ме удри, ќе ме избодеше, ќе ме запали – не знам. Но, знам дека да останев, ќе имаше се повеќе и повеќе физичко насилство…“ Вака 30-годишната Маја од Љубљана, жртва на насилен партнер, ја опиша една од најстрашните ноќи во неа. живот за Поглобљена. Нејзината приказна можете да ја прочитате на овој линк:
ИНТЕРВЈУ: „Се закануваше дека ќе ме запали жив“
Маја успешно излезе од насилна врска, многу луѓе немаат толку среќа.
Насилството врз жените често е скриено, се случува во интимната сфера
Насилството врз жените е една од најраспространетите и најскриените форми на кршење на човековите права. Иако најмногу ја погодува жртвата и нивните најблиски, тоа не е само индивидуален, туку општествен проблем за кој треба системско решение.
Затоа е важно да се зборува за насилство врз жените. Ова не е за да се минимизира сериозноста на другите форми на насилство (за кои исто така треба да се зборува колку што е можно повеќе) или да се занемари фактот дека и мажите се жртви на насилство. Со ова укажуваме дека насилството што го доживуваат жените често се разликува од она што го доживуваат мажите и како такво е специфичен социјален проблем.
Формите на насилство кои ги погодуваат жените често се случуваат во интимната сфера, во семејството и на полето на сексуалноста, поради што е многу тешко да се согледаат и препознаат во јавноста. И затоа долго време беа занемарени во историјата, објасни социологот др. Јасна Подрека, која го проучува насилството врз жените, особено фемицидите, а воедно е и волонтер на Друштвото за телефони СОС.
За насилството врз жените, оваа често скриена форма на насилство, почна да се зборува во 1960-тите и 1970-тите години во САД. Во Словенија, во 70-тите и 80-тите години, феминистичките активистки, истражувачи и невладини организации почнаа да привлекуваат внимание на тоа. Сепак, беа потребни неколку децении општеството да го препознае како проблем што треба систематски да се решава. Дури на крајот на 90-тите, семејното насилство стана кривично дело, а дури во 2008 година беше донесен законот за спречување на семејно насилство, кој го вклучува и насилството од интимниот партнер, најчестиот облик на насилство врз жените.
Секоја трета жена доживува насилство
Според Европската комисија, една третина од жените на возраст од 15 или повеќе години во Европа доживеале една форма на физичко или сексуално насилство или обете, една од десет била жртва на некаков облик на сексуално насилство, а една од дваесет била силувана.
И мажите можат да бидат жртви на вакви облици на насилство, но податоците јасно покажуваат дека тоа во значително помал дел од жените, објасни истражувачот Подрека. Дополнително, нивото на ризик при семејно насилство, насилство од интимен партнер или сексуално насилство е сосема различно доколку сторителот е маж.
Речиси 90 проценти од жртвите на форми на насилство со повисок степен на закана, како што се убиства во семејството, убиства од интимни партнери, силувања и посериозни форми на семејно насилство, се жени, а околу 10 проценти се мажи. Затоа, насилството врз жените мора да се третира поинаку од гледна точка на превенција, предупреди истражувачот.
Пушти видео
Насилство од интимен партнер – убедливо најраспространета форма на насилство врз жените
Статистиката покажува дека 80 отсто од жртвите на семејно насилство во Словенија се жени, додека најголем дел од насилниците се мажи. Најраспространета форма на семејно насилство, која е и убедливо најраспространета форма на насилство врз жените, е насилството од интимниот партнер.
Тоа го доживуваат приближно 641 милион жени ширум светот и вклучува физичка, сексуална, емоционална, финансиска и психолошка злоупотреба од сегашен или поранешен партнер.
Во последните пет години, најмногу случаи на насилство од интимен партнер во Словенија имало во 2020 година, кога биле постапени дури 1.146 случаи на насилство од интимен партнер, што е 80 отсто од сите случаи на семејно насилство, од кои сторител бил маж во 1.104 случаи, објасни Роберт Текавец, раководител на Одделот за малолетнички криминал во Управата за криминалистичка полиција при Генералната полициска управа.
Роберт ТекавецФото: Општа полициска управа
Началник на Одделот за малолетнички криминал во Управата за криминалистичка полиција при Генералната полициска управа, Роберт Текавец.
Непочитување, навреди, психичко малтретирање, удари…
Насилството не се случува преку ноќ, насилникот не е нужно „проблематичен“ на прв поглед, не се случува само во дисфункционални и посиромашни семејства, како што често стереотипно се замислува. Тоа може да се случи секаде и секому, спиралата на насилство може да се случи постепено, а со текот на годините добива различни форми – од психичко до физичко и економско насилство.
Најчесто започнува со непочитување, навреди и психичко насилство, за кои жртвите најчесто не се свесни поради вешто манипулирање на насилникот, со што тој ја докажува својата доминација.
„Кога сте во врска со таква личност, имате чувство дека ништо не сте разбрале, дека нешто секогаш треба да се расчисти, објасни, вашата самодоверба паѓа, вие сте несигурни затоа што постојано ви се заканува раскинување, понекогаш со самоубиство итн. Имате искривена реалност постојано, вината е секогаш на вас. Тоа е огромен товар. Учиш да одиш на прсти за да го избегнеш следното избувнување. Иако има убави моменти, тие се во сенка на тоа што постојано чекаш да се повтори“, објасни Маја.
Доколку немаше психичко насилство, повеќето жртви веднаш би си заминале. Со тоа сторителите ги подготвуваат за она што може да следи – физичко, сексуално и економско насилство.
Дека злоупотребата и насилството не се секогаш модринки, туку и тивко, невидливо, но и разорно психичко насилство и малтретирање, таа многу добро и сликовито опиша со свој пример во видеото подолу, снимено за време на собраниската расправа за законот за семејно насилство во Пратеничката на англиските лабуристи Рози Дафилд.
За помош кога ситуацијата е неподнослива
Дури и во Друштвото за ненасилна комуникација, невладина организација која нуди различни форми на помош и советување на жртвите на насилство при напуштање на насилна врска, забележуваат дека жртвите доцнат кога не гледаат друг излез.
„Често ни се обраќаат кога ситуацијата е веќе неподнослива, кога се загрижени дека повеќе нема да можат да се справат, дека партнерот ќе ги повреди или убие. Понекогаш ни приоѓаат постари жени кои трпеле насилство 60, 70 години, а последиците биле многу полоши за нив“, вели Катја Забуковец Керин, претседател на Друштвото за ненасилна комуникација.
На почетокот, жртвите се очајни, со многу прашања, а исто така и дезинформации, понекогаш извлечени од чудни американски филмови. Загрижени се дека ако проговорат, ситуацијата ќе се влоши, дека сторителот ќе биде уште помотивиран да се одмазди, многу се загрижени за безбедноста на своите најблиски, за последиците за децата.
„Се сеќавам на една жена која имаше чувство дека ако излезе од дома, каде што се чувствува навистина загрозено, нејзините деца ќе гладуваат, бидејќи насилникот ја убедил во тоа. Иако во сите години не придонел ништо во семејниот буџет, во исто време и ги земал парите“.
Со Друштвото за ненасилна комуникација годишно контактираат повеќе од 1.800 луѓе, од кои повеќе од 1.000 се жртви, а околу 700 се оние кои предизвикуваат насилство. Општеството забележува дека понекогаш помладите жени, кои се поинформирани и овластени, побрзо бараат помош.
Децата се важно оружје за манипулација
Како што истакна Керин Забуковец, многу насилници продолжуваат да предизвикуваат насилство и по разделба или развод, само го менуваат методот – покренуваат бројни постапки, претставки, поднесуваат жалби, се за да им оневозможат на жртвите да го продолжат својот нормален живот.
„Забележуваме дека децата се исклучително важно оружје за манипулација. Многу агенти кои претходно им се заканувале на децата одеднаш почнуваат да се борат за нив. Се претставуваат како жртви, велат дека жртвите на насилство ги отуѓуваат нивните деца, па се трудат да ги задржат во врска“.
За децата, тие не можат да добијат доволно психотерапевтска помош за да ги надминат последиците од семејното насилство. Според Забуковец Керин, ова треба да биде достапно бесплатно и долго време. Имаат големи проблеми и во обезбедувањето домување за настраданите, што треба да биде еден од приоритетите на државата, нагласи таа.
Претседател на Друштвото за ненасилна комуникација Катја Забуковец Керин.
Фемициди – сè уште правиме нешто погрешно
Во екстремни случаи, насилството од интимниот партнер може да доведе до убиство. А во Словенија ги има многу.
Во Словенија во просек годишно има пет до седум убиства на женски партнери, што е загрижувачко за земја со два милиони жители, вели Подрека, која две децении го проучува и систематски го следи фемицидот.
Фотографијата покажува протестна акција на жените од колективот NousToutes, која ја организираа во Тулуз минатиот ноември за да им оддадат почит на жртвите на фемицид.
Подрека не гледа тренд на раст на фемицидите во последните 20 години, бројките варираат, објасни таа. Во 2019 година имаше четири фемициди, седум во 2020 година и осум минатата година, но просекот останува повеќе или помалку константен или може значително да скокне во некои години.
Според социологот, ова е исто толку загрижувачко како да детектиравме пораст, бидејќи со оглед на сите промени и системски решенија што се постигнаа во последните години, треба да бележиме намалување.
„Ова ни покажува дека сè уште не сме успеале да постигнеме нешто во областа на превенцијата или дека сè уште правиме нешто погрешно. Некаде сè уште имаме многу дупки во тоа што не знаеме како да ги откриеме оние форми на семејно насилство што можат да доведат до најлоши последици“.
Како што појасни социологот, во статистиката на фемицидите се вклучени и таканаречените „колатерални убиства“, односно убиства на лица, најчесто од женски пол, кои нуделе поддршка и помош на жртвата во напуштање на насилна врска или застанале покрај сторителите на насилство. Најчести жртви овде се мајки или пријатели на повредени жени. Како резултат на тоа, нивните информации понекогаш не се совпаѓаат со информациите на полицијата.
Пушти видео
Во една третина од случаите, и покрај преземањето дејствија, се случува убиство
Мнозинството, речиси две третини, од случаите на убиство на женски партнери се случуваат кога претходно не била поднесена пријава или кога жртвата не побарала помош поради насилство. Сепак, остануваат уште околу една третина од случаите во кои се е направено „од системски аспект“, но убиството сепак се случува.
Истражувачот посочи случај во кој жртвата пријавила насилство, изречена е забрана за задржување, Центарот за социјална работа работел со жртвата, а кратко време и со насилникот – но и покрај се, тој се инфилтрирал во куќата, каде што чекал за поранешната партнерка и ја нападнал.
„Социјалниот работник кој работеше со него предупреди дека чувствата на гнев и одмазда му се засилуваат, но очигледно се немоќни“, објасни Подрека.
Во Словенија нема систематска контрола врз сторителите на насилство, доколку не се приведени и ако не се под надзор во институција, па не знаеме дали навистина ќе го почитуваат полицискиот час, предупреди таа. „Мораме да знаеме дека кога ќе им изречеме мерка на сторителите, се засилуваат чувствата на одмазда, гнев кон поранешниот партнер. Затоа, би било важно да се работи со нив многу систематски во овој период“.
Важни активности во оваа област врши Друштвото за ненасилна комуникација, но тоа е далеку од доволно, предупреди таа. „Работа со сторителите на насилство веднаш по интервенциите, нивниот професионален третман, преку кој би се обиделе да ги идентификуваме нивните мотивации и одмазднички однос кон партнерот, препознавање на што се способни, редовен и посистематски надзор во случај на наредби за воздржување и тешки изливи на насилство. Сето ова е она што треба да биде дел од превенцијата, но по правило сè уште не е“.
Друг проблем е што по пријавувањето на насилството, жртвата често останува со насилникот во истиот дом, доколку не му е изречена забрана за задржување или притвор. „Тешко е да се очекува дека жртвата ќе се осмели да преземе какви било поконкретни чекори за прекин на насилната врска“, предупреди таа.
Тие често немаат доволна поддршка во најблискиот семеен и социјален круг во моментот на аплицирање, што ги лишува од силата да преземат понатамошни чекори. Многумина од нив не знаат дека можат да се обратат до невладини организации за ваква помош, бидејќи се недоволно едуцирани за тоа. Затоа поддршката од домашната средина може да биде клучна, потенцира Подрека.
Многу фемициди може да се спречат
Подрека смета дека многу случаи на фемицид може да се спречат. „Анализата на случаите на кои и самиот работам јасно покажува дека пред ваквите дејствија биле присутни одредени фактори на ризик, кои се заеднички за речиси сите овие случаи, како што се претходно насилство, закани, следење и слично, што укажувало на најлошото. Во многу случаи, сторителот дури и предвидува што точно ќе направи. И ова беше општо познато пред настанот, но очигледно не беше преземена решителна акција“.
Тоа е видливо и во случајот со фемицид што се случи неделава во Севница, велат од Подрека. Тој се прашува зошто полицијата и ЦДР не постапиле поодлучно со ова семејство, бидејќи тоа им го дозволува законот.
„Се разбира, не ја судам нивната работа, но останува прашањето дали навистина ги искористиле сите законски и други опции кои им стојат на располагање за да ја заштитат жртвата и нејзините деца од најлошото. Од прес-изјавите дадени од полицијата и ЦДС мислам дека не, и гледам доста резерви, но може и да грешам. Соработката на жртвата кога сторителот останува на слобода кога тој останува.
