Орторексијата е нова дијагноза која се карактеризира со нездрава опсесија со здрава храна. Иако значително го нарушува квалитетот на животот на поединецот и се почесто се среќава во пракса – поради недоволно истражување, сè уште не е официјално класифицирано како нарушување во исхраната.
Станува збор за релативно нов и недоволно истражен термин кој својот термин и концепт го доби кон крајот на 90-тите благодарение на американскиот лекар Стивен Братман.
Орторексијата се нарекува и „диететски перфекционизам“ бидејќи кај луѓето кои страдаат од неа, изборот на храна станува толку рестриктивен – и во калории и во видовите на храна – што го загрозува здравјето, што е ироничен пресврт за личност која е целосно посветена на здравата исхрана, изјави Хини домаќинот Центарот за нарушувања во исхраната „БЕА“ Јелена Балабаниќ Мавровиќ.
Дијагнозата на орторексија се појавува и сè уште не е официјално класифицирана како психолошко нарушување, односно нарушување во исхраната.
Затоа не е вклучен во дијагностички прирачници и нема јасни и општо прифатени дијагностички критериуми и упатства за лекување, изјави Николина Вујчиќ Стипчевиќ, специјалист по психијатрија од Дневната болница за нарушувања во исхраната при Клиниката за психијатрија „Свети Иван“, чија програма е кофинансиран од Град Загреб во износ од 15.900 евра годишно.
Поради ова, тешко е да се измери орторексијата, односно тешко е да се каже што точно е таа, кои се причините и на која популација најчесто влијае, објасни Хини докторант по психологија Дивна Блажев, која пишува дисертација за биопсихосоцијален модел на орторексија.
26-годишна фитнес тренер од прва рака дознала за орторексија, а нарушувањето се појавило кога почнала посериозно да тренира и да учи исхрана. Во тоа време внесувала 800-1000 калории дневно.
„Ќе лежев во кревет и ќе размислував што ќе јадам следниот ден. Мислев дека цело време размислувам за храна бидејќи готвењето и јадењето ме прават среќна, а не сфатив дека тоа е затоа што бев гладен, изјави Хини.
Карактеристики на орторексија
Луѓето со орторексија се опседнати со здрава храна и психички се преокупирани со нејзиното потекло и начините на подготовка. Јадат само „здрава, правилна, биолошки чиста, добра“ храна и избегнуваат „нездрава, погрешна, лоша и валкана“.
Луѓето кои знаат многу за храната и имаат чувство на несигурност, студентите по исхрана, спортистите – особено бодибилдерите и фитнес индустријата – и луѓето склони кон психосомати, т.е. кои страдаат од физички симптоми без утврдена медицинска причина, се изложени на зголемен ризик. изјави терапевтот Балабан Мавровиќ.
Тренерката, која не сакаше да биде именувана, смета дека проблемот настанал токму поради нејзината вклученост во светот на фитнесот. Калориите мора да бидат ниски и мора да се храните здраво за да изгледате подобро“, рече таа.
Најчесто се избегнуваат: вештачки бои, засилувачи на вкус, конзерванси, пестициди, генетски модифицирана храна, масти, шеќер, сол, месо, млеко, млечни производи и друга „нездрава“ храна.
Исто така, луѓето си наметнуваат многу ригидни правила и ограничувања, чие прекршување предизвикува вознемиреност, срам, самоосудување, вина, анксиозност и депресија.
Сето тоа доведува до негативни последици по психичкото и физичкото здравје и сериозно го нарушува секојдневното функционирање.
Човекот се плаши дека нема да може да се храни „правилно“ надвор од својот дом и ја избегнува храната подготвена од други. Тој се оградува од пријателите и членовите на семејството кои не споделуваат слични ставови за храната, што доведува до социјална изолација и осаменост.
Можни се нагли промени во расположението и развој на депресија, како и напади на паника доколку не се консумира „правилна“ храна, истакнува Балабаниќ Мавровиќ.
„Бев свесен дека никој не разбира колку тоа всушност ме оптоварува. Навистина плачев поради храна – и не можев никому да му објаснам“, изјави тренерот.
Со оглед на тоа што генерално се трошат прекумерно време и ресурси за исхрана, тешко е да се фокусираме и на академски и деловни задачи, предупредува докторантот Блажев.
Покрај тоа, може да доведе до опасни физички состојби како што се дефицит на есенцијални хранливи материи, неухранетост и глад – што доведува до губење на тежината и неухранетост, нагласува Вујчиќ Стипчевиќ, и поради тоа, луѓето со орторексија може да развијат слични физички нарушувања како оние кои страдаат. од анорексија.
Нарушувањето на менструалниот циклус за неколку месеци било најстрашниот дел од нарушувањето за фитнес тренерката, нешто со што дотогаш немала проблем.
Теорија на орторексично општество
Како општествени суштества, важно ни е да бидеме прифатени во општеството, па соодветно го менуваме нашето однесување. Тоа влијае и на начинот на исхрана, рече Блажев.
Денешниот голем притисок во однос на исхраната доаѓа од семејството, врсниците и медиумите, а работата дополнително се засили со појавата на социјалните мрежи.
Според теоријата на орторексично општество, објаснува тој, западното општество на одреден начин влијаело на појавата на орторексија поради прекумерната рефлексивност при изборот на храна.
„Денес здравјето се поистоветува со привлечноста. Луѓето кои се хранат здраво се сметаат за попривлечни и им се припишуваат позитивни квалитети“, забележува психологот.
Напоменува дека на социјалните мрежи може да се објавуваат неточни, невистинити и нецелосни информации и дека животот, вклучително и начинот на исхрана, се прикажува на нереален начин, што е особено проблематично за младите, кои се најранлива група за нарушувања во исхраната.
„Следиш некој што наводно знае повеќе од тебе, и учиш од него, а не знаеш дека погрешно учиш и не знаеш со што си има работа… не знаеш дали таа личност е здрав со својата исхрана – што најчесто се покажува дека не е случај“, рече таа тренерот.
Се покажа дека социјалните мрежи негативно влијаат и на расположението, самодовербата и задоволството од телото. Тоа доведува до ризик од развој на нарушувања во исхраната, додава Блажев.
Тешко е да се одреди границата помеѓу здравата и нездравата грижа за исхраната, особено денес кога на јавниот простор луѓето се охрабруваат да ја избираат и делат храната на добра и лоша, истакнува терапевтот Балабаниќ Мавровиќ.
Најчестите нарушувања во исхраната
Сигурната проценка на зачестеноста на орторексијата е прилично тешка, нагласува психијатријата Вујчиќ Стипчевиќ.
Таа варира во зависност од различни земји, популации, културни норми и здравствени системи, при што најниската е забележана во Италија од околу 6,9 проценти, а највисоката во група бразилски студентки за исхрана, до 88,7 проценти.
„Бидејќи зачестеноста на анорексијата и булимијата кај општата популација не надминува 2 отсто, можеме да заклучиме дека орторексијата секако е најчестото нарушување во исхраната“, вели Вујчиќ Стипчевиќ.На фитнес тренерот му беа потребни две години да научи како да јаде без стрес. Во тоа и помогнал разговор со психолог, пред кој се вртела во кругови. Затоа на сите им препорачува терапија.
Меѓутоа, нејзината преокупација со храната не исчезнала баш така.
„Учиш да живееш со него, но тоа не исчезнува целосно, сè уште е некаде во позадина – но јас го сведувам на минимум“, рече таа.
Побарајте стручна помош
Орторексијата се третира со мултидисциплинарен пристап со акцент на психотерапијата, но со соработка на психијатар и нутриционист специјализиран за работа со нарушувања во исхраната.
Нутриционистот му помага на човекот да ги напушти строгите диететски правила и црно-белото размислување за храната и да ги разоткрие митовите во исхраната, што доведува до почеток на пофлексибилно јадење и воведување разновидна храна во исхраната.
„Може да биде многу стресно и затоа е неопходно да се преземат мали чекори“, вели нутриционистката на Хина, Кристина Бељан, која како крајна цел го нагласува поздравиот однос кон храната.
Гледајќи како различните режими на исхрана можат да влијаат на психолошката состојба на една личност, таа се сврте кон недиететски пристап кон исхраната, кој се фокусира на урамнотежена исхрана и менување на навиките на исхрана, наместо на слабеење.
Со него на телото му се дозволува да ја достигне својата здрава телесна тежина следејќи ги сигналите на глад и ситост – но на човекот не му се суди дали јадел кога не бил гладен, забележува Белјан.
