Разговаравме со судии кои веќе поминаа безбедносни проверки во три наврати. Тие повторно беа во фокусот на јавноста по изборот на судијата Иван Турудиќ за јавен обвинител. Имено, се наметна прашањето дали можел да ги помине со оглед на неговите контакти со неколку осомничени, пред се со Здравко Мамиќ, со кој се сретнал додека вториот бил под истрага.
Во кое основно училиште учевте? Во кое средно училиште? На кој универзитет дипломиравте? Каде одат моите деца на училиште? Ова се само дел од прашањата што агентите на безбедносната разузнавачка агенција (SOA) им ги поставуваат на судиите чии безбедносни проверки вршат. Судиите тврдат дека првите проверки низ кои поминале кога станале судии во Ускок биле најригорозни, додека следните, со кои се обновувала оценката, биле само малку поблаги.
Од кога траат судиските проверки?
Инаку, безбедносните проверки на судиите беа воведени во Хрватска во 2010 година. Тогаш ги поминаа само судиите на Ускок. Проверките беа неопходни бидејќи избраните судии работеа на предмети во кои обвинителството беше застапувано од УСКОК.
Четирите најголеми окружни судови во Загреб, Риека, Сплит и Осиек беа одредени за судење во таквите постапки, што значи дека само судиите во Ускок во тие судови биле подложени на безбедносни проверки на секои пет години.
Законот за изменување и дополнување на Законот за Државниот судски совет од 2015 година го прошири опсегот на безбедносни проверки. Оттогаш, кандидатите кои се пријавуваат за да станат судии на Врховниот суд на Република Хрватска, а не се судски функционери и кандидатите кои допрва треба да станат судии, мора да ги поминат.
Судиите се бесни поради проверките
Здружението на хрватските судии побара оценка на уставноста на тие одредби, со оглед дека тајната служба не може да определи кој да биде судија, туку тоа е задача на Државниот судски совет. Тој аргумент Уставниот суд го отфрли во својата одлука од 2018 година.
Имено, Уставниот суд заклучи дека постапувањето на СОА е само дел од процесот на прибирање податоци за кандидатите, но дека конечната оценка во процесот на именување ја врши ДСВ и дека само ДСВ е овластена да оценува дали постои или не безбедносна пречка за именување на одреден кандидат за судија. Од таа причина беше оценето дека горенаведените одредби за безбедносни проверки на кандидати за судии кои првпат стануваат судии, односно кандидати за судии на Врховниот суд кои не се судски функционери не се противуставни.
Само неколку месеци по таа одлука, Законот за Државниот судски совет повторно беше изменет, а потоа беа пропишани безбедносни проверки за сите кандидати за судии во Врховниот суд, а во 2022 година беа проширени безбедносните проверки за сите судии.
Сепак, реагираше Уставниот суд
Здружението на хрватските судии продолжи да се спротивставува на ова. Претседателот на УХС Дамир Контрец јавно, пред нешто помалку од две години, праша како е можно судијата да остане да работи во неговиот суд ако безбедносната проверка го спречила да стане судија на Врховниот суд на Република Хрватска или сл. – повика Ускок судија.
„Доколку постои безбедносна пречка некое лице да биде судија на Врховен или т.н судија од Уско, како е можно тој да остане судија во кој било суд“, праша тогаш судијата Контрец.
На крајот УХС и уште двајца предлагачи поднесоа барање за уставна оцена, па Уставниот суд на Република Хрватска на почетокот на минатата година ги укина одредбите од Законот за ДСВ со кои беше предвидена безбедносна проверка на сите судии. година.
Инаку, агентите на СОА во тој период се жалеа на бројот на безбедносни проверки што треба да ги извршат, а Уставниот суд на крајот рече дека лошата перцепција за судството не може да се подобри на овој начин.
Прашања за имот, пријатели, роднини…
Како и да е, безбедносните проверки сè уште ги поминуваат судиите на Ускок кои ни опишуваат дека покрај образованието, тајните агенти ги испрашуваат и за нивниот имот.
„Иако прво пополнуваме формулар во кој ги наведуваме сите наши имоти, агентите дополнително не испрашуваат за недвижности и движни ствари. Нив ги интересира, на пример, како нашите родители го стекнале својот недвижен имот. Имав проблем затоа што татко ми во моментот кога го полагав тестот на кој ме прашаа за тоа, веќе беше починат. Навистина не знаев точно како ги добил станот и земјиштето. Затоа им предложив на вработените во СОА да проверат се што е во земјишните регистри. Па, имаме доверба во нив, нели?“, ни вели судија од Ускок.
Судиите со кои разговаравме потсетуваат дека и по интервјуто агентите најавуваат дека повторно ќе дојдат доколку нешто не им е јасно.
Списоци на телефонски повици и пораки
„Знам дека имаат право да добијат списоци со телефонски контакти, односно да проверат со кого сите слушаме и се допишуваме. Тоа е дел од проверката на која се согласуваме. Содржината на тие контакти тие не
