Полека, токму со темпо што е доволно за адаптација и подготовка на човечкиот организам, а не само тој, за новите услови на (зимско) живеење, доаѓа есента. Есента како симболичен знак на зајдисонце или, на нашите простори, сумирање на досега сработеното и подготвен дочек на долг период на студено, влажно време без доволно сончева светлина.
„Умерените амбиентални температури кои се блиску до температурите на удобност и кои не бараат посебни напори за одржување на телесната температура во смисла на спречување на прегревање (термолиза) или ладење (термогенеза), во суштина претставуваат идеална средина. Период кога низа биохемиски и физиолошки процеси интензивни во претходниот период се намалени во значителна мера, со активирање на низа нови процеси, се со цел да се обезбеди удобност (хомеостаза), внатрешната средина на организмот и зачувување на здравјето“, проф. д-р Томислав М. Јовановиќ, клинички физиолог и специјалист по балнеоклиматологија.
Според него, токму со набљудување на природата во нашата средина можеме јасно да ги прикажеме настаните во човечката популација по аналогија.
„Затоа, јасно е дека есенскиот период во нашиот регион е идеален период за консолидирање на здравјето и правилна подготовка за амбиентот и начините на живеење кои претставуваат вистински предизвик за секој организам во зимскиот период. Едноставно, најповолен период за организмот од аспект на здравје и нормално функционирање на организмот е токму есенскиот период“, изјави д-р Јовановиќ.
Есен и хронични заболувања
Д-р Јовановиќ посочува дека со есенскиот период „се појавуваат не мал број нарушувања, главно поврзани со егзацербација на низа хронични заболувања, пред се гастроинтестинални, и тоа: хроничен гастритис, улкусна болест и низа диспептични состојби“.
„Присутна е и акутна егзацербација на хронични респираторни и белодробни заболувања. Нивната острина и нивната традиционална класификација во сезонски услови беше поизразена во годините зад нас. „Современиот начин на живот и, во сè поголема мера, отсуството на сезонска природа на исхрана го намалува интересот за овие состојби“, додава тој.
Сезонската манифестација на низа вирусни инфекции е карактеристична за претстојната сезона.
„Промените во начинот и содржината на исхраната на оваа возраст, послабата адаптивна способност пред се во невро-вегетативниот дел со последователна доминација на парасимпатиците значително придонесуваат за зголемување на бројот на заболени во есенскиот период. Значително пократок ден со пониска температура наутро и навечер значително влијае на воспоставување на нов модел на деноноќен ритам, придружен со нова форма на однесување“, вели д-р Јовановиќ.
Временските услови со чести врнежи, зголемен степен на влажност на амбиенталниот воздух претставуваат дополнителен предизвик за организмот. Можностите за адаптација на новите услови за живот се детерминирани од многу фактори, пред се возраста, додава тој.
„Со староста, адаптивните можности се намалуваат. Исто така, присуството на хронични заболувања ја намалува способноста за прилагодување и брзото воспоставување на хомеостатски услови на организмот. Последица на недоволна или лоша адаптација на организмот, пред се хормонална, како и на функцијата на кардиоваскуларниот и респираторниот систем, е појавата на метеоропатски реакции кај овие лица. Исцрпувањето на секрецијата на антагонистите на факторот на ревматска болка и засилувањето на нивното лачење во нови состојби доведува и до метеоропатска реакција на ниво на коскено-зглобниот систем, придружена со промена на расположението и чести главоболки“, објаснува тој.
Со есенските временски услови, помалку сончеви денови и пониска температура, се менува хормоналната рамнотежа, што значително влијае на физичкиот и психичкиот статус на човекот. Прво, производството на ендорфини и енкефалини – хормони на среќа и задоволство – се намалува, со појавата на сите добиени состојби изразени во ментални и психолошки реакции.
„Секрецијата на хормонот за раст е малку помала, но се зголемува лачењето на стероидните хормони на кората на надбубрежните жлезди и половите хормони, што значително влијае на метаболичката функција на организмот во смисла на зголемен анаболизам во согласност со променетиот начин и тип на исхрана. како и мобилноста. Нови амбиентални услови, хормонален статус кој се прилагодува на нив во смисла на зголемување на енергетското депо во организмот со нов вид на сензорна храна која придонесува за тоа. Репродуктивните хормони стимулирани од сè уште сочувани не без биолошки постоечки причини стимулираат и појава на нови животи кои ќе се раѓаат во периодот на другите за нивно преживување и нормален раст и развој во поволни услови“, вели д-р Јовановиќ.
Тој додава дека „со благо стимулирана функција на тироидната жлезда, влијанието врз менталните функции се зголемува со анаболизмот и создава на топлинска енергија неопходна за одржување на константна телесна температура“.
„Од биолошка страна, телото ја прифаќа есенската сезона како релаксација на интензивните метаболички активности во летните месеци и подготовка за следните месеци на посебен предизвик и нова хормонална и психофизичка состојба. Со нашето однесување во овој период секој од нас може значително да придонесе за внатрешните механизми во таа насока“, вели д-р Јовановиќ.
Препорака за лица со хронични заболувања
Хроничните пациенти, особено оние на кои терапијата им е сменета од практични и климатски причини, претежно намалена, треба да се обратат до надлежните лекари за да ја прилагодат терапијата на новите амбиентални услови, нагласува д-р Јовановиќ.
Нутриционите предизвици во овој период бараат посебна претпазливост, не само за оние со хронични кардиоваскуларни заболувања, во смисла на намалување на внесот на сол и масти.
„Дебелите луѓе и оние кои боледуваат од дијабетес се особено предизвикани од изобилството на храна богата со јаглехидрати (првенствено грозје во нашите простори). Претстојната сезона, еволутивниот период на подготовка на организмот за студениот и влажниот период, е реална опасност за потенцирање на дебелината кај сите возрасти“, наведува тој.
На крајот, без намера да предизвикаме немир и дополнително наметнување на меланхолија покрај сето она што се случува во нашиот организам, на кое не можеме да влијаеме, наша задача е да ги олесниме внатрешните механизми со своето однесување и да не ги доведеме во дисбаланс што доведува на ново или потенцирање или прогресија на сегашното нарушување, додава д-р Јовановиќ.
Тој препорачува да се облекувате за временските услови.
„Наутро облека која го спречува губењето на топлина и ја поттикнува термогенезата. Во текот на денот, со пораст на температурата, облека која не предизвикува потење и нарушување на функцијата на вегетативниот нервен систем и на крај со ладење облека во согласност со новите услови, избегнување ставање слој во текот на денот поради можна акумулирана влага во него.
„Исхрана што одговара на возраста и потребите на организмот, усогласена со степенот на неговата искористеност, заради задоволување на метаболичките и нутритивните потреби со програмирана физичка активност во согласност со возраста, психофизичките способности и евентуално постоечкиот морбидитет“, додава тој.
Тој препорачува и физичка активност која не претставува посебен труд туку задоволство.
„Исто така, се препорачува секогаш да се врши заради голем број бенефиции, секогаш во заедница со најмалку едно лице. А тоа се постигнува преку внесување на соодветна количина на вода како елемент без кој нема живот и дополнување на минерали, витамини и антиоксиданси како неопходност на добата во која живееме“, вели проф. д-р Томислав М. Јовановиќ.
