Одмор. Плажата. Морето. Сонцето. Мирисот на крема за сончање исто така треба да припаѓа на ова сценарио. Но, иако потребата за соодветна заштита од сонце стана дел од дебатата за јавното здравје во последниве години, повеќето луѓе сè уште не користат крема за сончање секој ден. И треба, особено за превенција од рак на кожата, чија инциденца рапидно се зголемува. Дополнителна мотивација треба да биде фактот што е можно да изгледате младо на подолг временски период.
Сонцето, секако, има многу позитивни ефекти врз нашето здравје – овозможува синтеза на витамин Д, го зајакнува имунолошкиот систем, а благотворно делува на циркулацијата и општото расположение. Но, прекумерното изложување на сонце или секое изложување без соодветна заштита може да биде опасно.
Експертите дури пред неколку години почнаа да укажуваат на важноста на заштитата од УВ зраците, признава др. Тамара Левичник, која беше избрана за „Мој дерматолог 2022“ во Словенија
Заслуга за подигање на свеста за ова прашање може да се припише и на т.н козметички инфлуенсери, кои во своите предупредувања го вклучуваат и аспектот против стареење на заштитата и аспектот на ризикот од рак на кожата.
Инциденцата на малигнен меланом на кожата, како кај нас, така и во другите делови на светот, рапидно расте и приближно се удвојува на секои 10 години. Во 1985 година, Регистарот за рак на Република Словенија регистрирал 91 нов заболен од меланом, а во 2008 година 451. Во светот годишно умираат 57.000 луѓе од меланом на кожата. Во ЕУ, Словачка има највисока стапка на смртност стандардизирана според возраста, додека Словенија, со 3,8 смртни случаи на 100.000 жители, е веднаш зад неа, на второто место од 27-те земји на ЕУ. Експертите веруваат дека преземањето соодветни мерки за самозаштита може да ги избегне штетните ефекти на УВ зрачењето и да спречи четири од пет случаи на рак на кожата.
ИЗВОР: НИЈЗ и Регистар за рак на Република Словенија.
Колку долго нашата незаштитена кожа може да го издржи изложувањето на сонце без последици, т.е. оштетување на кожата, во спротивно зависи од пигментацијата, односно фототипот на кожата. Ако сме полесни, можеме да изгориме по 10 минути.
Но, нема безбедно сончање, како што нема безбедно пушење“, нагласи др. Леворак. Секое потемнување или црвенило е всушност знак за оштетување на кожата, дури и ако не зборуваме за вистински изгореници. Како што објаснува соговорникот на N1 Словенија, клетките на нашата кожа всушност ги поправаат промените предизвикани од УВ зрачењето. Кожата станува потемна поради пигментот кој се ослободува и ја штити ДНК на кожата, а тој пигмент воопшто не би се формирал доколку немало оштетување на кожата.
Така, дури и онаа „малку боја“ што ја сакаат многу луѓе е всушност знак за оштетување на кожата, а ако сакаме да го задржиме кафеавиот тен, тоа бара редовно оштетување на нашиот најголем орган.
Дури и вештачкото потемнување во солариум претставува ризик за развој на рак на кожата. Во солариумите користат специјални светилки кои испуштаат УВ светлина А и Б. Како што предупреди др. Левораките, сончањето во солариум може да биде дури и поопасно од изложувањето на пладневното сонце.
УВБ зраците се високоенергетски зраци одговорни за изгореници од сонце и меланогенеза (бронзирање, т.е. затемнување). Тие претставуваат 2 проценти од воздухот, а во принцип веќе се запрени од епидермисот.
УВА зраците не загреваат, туку навлегуваат во подлабоките слоеви на кожата и непоправливо ја оштетуваат. Тие претставуваат дури 98 проценти од воздухот, а продираат низ стакло и облаци. Ако сакаме да спречиме брзо стареење на кожата, развој на рак на кожата и фотосензитивност, мора да користиме крема за сончање во сите годишни времиња.
Заштитниот фактор или SPF (Sun Protection Factor) ни кажува колку долго можеме да останеме на сонце без да изгориме. Тоа зависи од способноста на нашата кожа да се заштити, објаснува др. Леворак. За некој кој може да остане на сонце 10 минути пред да изгори, производ со заштитен фактор 10 ќе го помножи ова „време на самозаштита“ со 10. Со заштитен фактор 50, можеме да останеме на сонце 50 пати подолго пред да изгориме , со заштитен фактор 15, 15 пати подолг…
Секако, тоа е точно само ако заштитниот производ се нанесува правилно на кожата – количината е важна пред се. Двојната количина на производот не значи дека ја удвојуваме заштитата. Но, важно е, во основа, да нанесеме најмалку 2 mg/cm2 од заштитното средство на кожата. Бидејќи тие информации не ни кажуваат доволно, можеме да се потпреме на т.н метод со два прста. Нанесуваме приближно 1 сантиметар крема за сончање на целата должина на палецот и средниот прст. Како мерка може да користиме и лажичка – ¼ лажичка за лице, ¼ лажичка за вратот и ¼ лажичка за градите, доколку тој дел е изложен на сонце.
За вистинска оптимална заштита, нанесувањето треба да се повторува на секои два часа, како и секогаш после капење, обилно потење или бришење со крпа. „Мислам дека сите ние во професијата сме свесни дека тоа е нереално за нормален корисник, па затоа ве советувам да одите со чувството на стомакот. На море и на одмор во планина, неопходно е повторно нанесување, бидејќи потењето всушност ја разредува заштитната фолија, а активноста на УВ филтерот почнува да опаѓа. Бидејќи во тоа време обично немаме
шминка, повторно нанесување е полесно“, советува Тајка Селан, дипломиран козметичар (Фармацевтски факултет) и креатор на блогот Cosmedoc.
Просечниот ден поминат во затворен простор (да речеме на работа), нанесувањето крема за сончање наутро ќе ви даде одредена заштита и на пат кон дома. Ако одиме на уште една прошетка, би било добро да решиме повторно да аплицираме.
Минерален или хемиски филтер?
При изборот на крема за сончање, можеме да избереме крем со минерални или хемиски филтри. Првата ја одбива УВ светлината, додека хемиските филтри ја апсорбираат и ја расфрлаат како енергија или топлина.
Најпознати минерални филтри се титаниум диоксид и цинк оксид – заштитата на овој вид крем е моментална и не треба да се нанесува однапред. Како што вели д-р Левичник ни нудат широк спектар на заштита и со тоа не штитат од УВБ и УВА зраците. Почесто се користат во природната козметика и се погодни за почувствителни типови на кожа. Бидејќи нивната текстура е погуста, тие треба темелно да се отстранат на крајот од денот. Се препорачува двофазно чистење – во првиот чекор користиме средство за чистење на база на масло, а во вториот гел за чистење, млеко или пена.
Кремите со хемиски филтри, кои обично вклучуваат авобензони, октиноксати и оксибензони, продираат подлабоко во нашата кожа. Овие филтри делуваат како сунѓер, апсорбирајќи ги UVA и UVB зраците. Покрај другите состојки, хемиските филтри често се комбинираат со антиоксиданси како витамин А или Е. Во овој случај, заштитата не е моментална – производот мора да се нанесе на кожата приближно 20 минути пред да ја изложите кожата на дневна светлина бидејќи има потреба од време е добро да се „смири“ и да се обезбеди заштита.
Не се работи само за анти-стареењето
И д-р Левичник и Тајка Селан се согласуваат дека свесноста за влијанието на сонцето врз нашата кожа – зборуваме и за оштетување и за предвремено стареење – сè уште е прилично ниска.
Профилите и блоговите на Инстаграм и ТикТок за козметика, каде што свеста за проблемот е на високо ниво, допираат до ограничен број луѓе, свесен е Селан. „Но, не би рекла дека на такви профили се концентрирани луѓе кои се оптоварени со својот изглед, туку луѓе кои сакаат да инвестираат во своето здравје“, додаде таа.
Во последните пет години се спроведуваат интензивни истражувања кои покажуваат дека негативните ефекти од УВ зрачењето не се локализирани само на кожата. Секое незаштитено изложување предизвикува каскада на воспалителни процеси во телото. „Дури и да претпоставиме дека некој има среќа и не заболел од рак на кожата и покрај незаштитената изложеност на УВ зрачење, тоа не значи дека ефектите нема да бидат изразени на друго место во телото. Во секој случај, верувам дека заштитата на кожата оди многу подалеку од анти-стареењето“, нагласува Селан.
Колку си бел!, благодарам!
Оние кои се со посветла кожа често се среќаваат со коментари од типот: „Колку си бел!“ по враќањето од одмор. Дали некогаш сте биле на море?” Се разбира, зависи од секој поединец како ќе реагира на тоа, но најздравиот одговор на коментарот за нашиот недостаток на тен би бил: „Ви благодарам!“
„Ако некој ве праша зошто сте толку обезбојани по одморот на море, можете да бидете горди што правилно сте ја заштитиле вашата кожа и ја поштедивте од оштетување. Мислам дека луѓето, кои сега ги прашуваат другите зошто се без боја, истото ќе го прашаат и по 45 години како се уште имаат толку убава и зачувана кожа“, додава Селан.
