Што е калкулус на уринарниот систем или уролитијаза
Калкулусот на уринарниот систем (уролитијаза) вклучува појава на камења во шуплините на уринарните органи: бубрезите (бубрежната карлица и чашката), уретерите (канали што ги поврзуваат бубрезите и мочниот меур), мочниот меур и уретрата (излезен канал од мочниот меур).
Појавата на камења во уринарниот тракт е една од најстарите и најчестите болести на современото човештво. Калкулусот (од латинскиот збор calculus) или литијаза (литос, камен) на уринарниот тракт е болест која била позната во античко време. Каменот, кој најверојатно бил во мочниот меур, бил пронајден во карлицата на египетска мумија, стара повеќе од 7.000 години.
Урологот д-р Дејан Симиќ за порталот N1 објаснува дека урината е раствор на материи кои бубрезите ги исфрлаат од телото.
„Супстанциите што ги сочинуваат калкулите (калциум, оксалат, фосфат, урична киселина, цистин) нормално се излачуваат во урината. Нивната висока концентрација може да доведе до кристализација во уринарниот систем. Меѓутоа, бубрезите создаваат и супстанции кои го инхибираат овој процес. Создавањето калкули настанува како резултат на нарушување на рамнотежата, односно калкулусот е последица на зголемување на концентрацијата на материите кои формираат калкули или намалување на инхибиторите на кристализација во урината“, вели д-р Симиќ.
Болката е најчестиот симптом на калкулусот на уринарниот тракт. Се јавува како резултат на опструкција на уринарниот тракт, при што урината не може да помине од бубрезите до мочниот меур и доведува до истегнување на колекторскиот систем.
„Најчесто лумбалниот дел е зафатен од едната страна и болката најчесто се шири кон препоните. Се карактеризира со ненадеен почеток. Пациентот најчесто се наведнува и се обидува да најде адекватна положба која ќе ја намали болката. Се јавува во бранови на зајакнување и слабеење, е со умерен до силен интензитет и понекогаш може да биде придружен со појава на гадење и повраќање“, наведува тој.
Појавата на крв во урината може да го придружува калкулусот на уринарниот тракт, како крв во урината видлива со голо око или само преку лабораториско испитување на урината. Доколку дојде до зголемување на телесната температура поради компликации, може да се развие сепса и кај нетретирани случаи, додава д-р Симиќ.
„Во случај на камења во мочниот меур, првенствено се јавуваат непријатност и отежнато мокрење, заедно со непријатна, но не толку силна болка, често мокрење, а понекогаш и целосно прекинување на мокрењето. Повремено може да се појави крвава и гнојна урина со знаци на уринарна инфекција“, посочува урологот.
Според него, зачестеноста на калкулусите на уринарните органи се движи од 120-140 на 100.000 жители.
„Појавата на калкулоза кај населението во различни земји варира од 1 до 20 отсто, бидејќи тоа зависи од географски, климатски, етнички, наследни фактори, како и од навиките во исхраната. Во земји со висок стандард, тоа се јавува кај повеќе од 10 проценти од населението“, додава тој.
Најважните фактори кои придонесуваат за формирање на камења се полот, дебелината, физичката неактивност, седечките занимања, семејната историја, навиките во исхраната како зголемен внес на животински протеини, солена храна, внес на слатки, прекумерно внесување на витамин Ц, дехидрација и намален внес на течности.
Кај мажите се јавува речиси три пати почесто, а најчесто на возраст од 40 до 60 години. Кај жените, фреквенцијата е најголема по 20-тата година од животот, а по петтата деценија се забележува нејзино опаѓање.
„Погрешните прехранбени навики (солена храна богата со месо и месни производи) доведуваат до зголемен внес на калциум и оксалати и зголемена киселост на телото, вклучително и урината преку која се излачуваат калциумот и оксалатите. Со намален внес на течности се јавува хиперсатурација на урината со оваа т.н литогени материи (калциум, оксалати, фосфати, урати, урична киселина и сл.), а доколку има и абнормална морфологија на бубрезите, нарушување на уринарниот проток и уринарна инфекција, постои поголем ризик од формирање на камења“, наведува тој.
Урологот додава дека појавата на калкулоза ја фаворизира сува и топла клима, како и работно место на висока температура поради големите загуби на течности со потење.
„Калкулозата придружува разни болести: гихт, дијабетес мелитус, метаболички синдром, болести на гастроинтестиналниот тракт (Конова болест, цревни ресекции, нарушувања на апсорпцијата), потоа повреди на ‘рбетот и други невролошки заболувања кај кои пациентот останува неподвижен“, предупредува д-р Симиќ.
Доколку не се препознаат факторите на ризик за појава на калкулус, повторното појавување на калкулусот се јавува во 50-100 проценти од случаите. Во случај на третман и избегнување на фактори на ризик, повторувањето се намалува и 10-15 отсто, вели урологот.
Д-р Симиќ посочува дека на сите пациенти им се препорачува да консумираат 2-3 литри течност дневно, за да се намали концентрацијата на материите кои формираат калкулус.
„Се препорачува внес на олигоминерална вода, билни и овошни чаеви, разреден сок од јаболко. Помалку е пожелно да се консумира кафе, црн чај и неразреден овошен чај, а да се избегнуваат сите алкохолни пијалоци, кола пијалоци и лимонади со шеќер бидејќи се зголемува концентрацијата на калциум во урината“, нагласува тој.
Се препорачува разновидна исхрана со природни и свежи состојки – овошје, зеленчук, салати, без претерано внесување калории. Ако нема свеж зеленчук, се препорачува да се користат замрзнати, а не конзервирани производи.
„Ограничете го дневниот внес на месо и риба на 0,8-1,0 g на кг телесна тежина дневно. Поделете ги оброците на најмалку 5 дневни порции. Избегнувајте храна со висока содржина на масти, шеќер и сол. Внесот на сол (NaCl) треба да се ограничи на 3-5 g дневно со нормален внес на калциум (1-1,2 g на ден)“, посочува урологот.
Се советува и намалување на телесната тежина со редовна физичка активност и избегнување на прекумерно потење и стрес.
„По фрагментирање на калкулусот и елиминирање на фрагментите, се претпочита да се анализира каменот – со методот на инфрацрвена спектроскопија или рендгенска дифракција“, вели д-р Симиќ.
Кај пациенти со висок ризик од повторување на калкулусот, неопходно е да се изврши метаболички тест, кој вклучува детални лабораториски анализи на крвта и урината собрани во текот на 24 часа, врз основа на кои се даваат специфични терапевтски и диететски препораки, со цел да се намали ризик од формирање на калкулус.
Врз основа на типичните симптоми и прегледот со кој се потврдува болната чувствителност на потеклото на уринарните органи, постои сомневање за присуство на калкулус во бубрегот или уретерот. Потоа, анализата на урината обично го потврдува присуството на крв во столицата.
„Може да има и знаци на инфекција – позитивни нитрити, присуство на бактерии и леукоцити, а во седиментот се наоѓаат калциум оксалат, урати, фосфати или аморфни кристали. Калкулусот може да се идентификува со рендген на абдоменот, доколку промената е во проекцијата на уринарните органи. Ултразвучниот преглед може да покаже калкули во бубрегот или зголемување на бубрежните чашки како резултат на опструкција на протокот на урина предизвикана од калкулусот“, вели урологот.
Д-р Симиќ посочува дека за конечна дијагноза на калкулусот потребно е да се направи длабинско снимање – интравенска урографија (IVU) или скенер (КТ) урографија.
„Со овие прегледи најпрецизно се утврдува големината и локализацијата на калкулусот и се утврдува дали забниот камен влијае на отекувањето на урината како и на самата бубрежна функција. Скенерот може да обезбеди и информации за цврстината на калкулусот, што е исто така важно за одлуката за методот на лекување“, вели тој.
Терапијата на уролитијаза зависи од тегобите, големината, локализацијата и цврстината на калкулите. Во почетната фаза се применува терапија која ги ублажува тегобите. Болката се контролира со аналгетици, најчесто нестероидни антиинфламаторни лекови (диклофенак или ибупрофен) или парацетамол, вели д-р Симиќ.
„Во случај на пациент со еден бубрег или покачена телесна температура како резултат на блокада на бубрежни камења, понекогаш е неопходно итно да се изврши перкутана нефростомија со цел да се наруши бубрегот и да се спречат сериозни компликации во форма на целосно прекинување на мокрењето. , губење на функцијата на бубрезите или развој на сепса“, додава тој.
По целосна дијагноза и утврдување на големината и положбата на калкулусот, односно степенот на опструкција на уринарниот тракт и ефектот врз работата на бубрезите, се одлучува за понатамошно лекување.
„Малите калкули со пречник до 5 мм обично уринираат спонтано. Во такви случаи, покрај лекови за болка, се користи и терапија за олеснување на елиминацијата на калкулусот /тамсулозин, уролитин, зголемен внес на течности/. Поголемите калкули (>7-8 мм) обично не поминуваат спонтано. Тие, како и помалите калкули кои предизвикуваат проблеми, бараат фрагментација за да ги елиминираат. Фрагментацијата може да се направи со ESWL /литотрипсија со екстракорпорална ударен бран/ – каде ударните бранови со висока енергија се насочени кон каменот“, објаснува тој.
Брановите минуваат низ кожата и меките ткива и ослободуваат енергија во каменот кој се распаѓа на фрагменти и пациентот подоцна ги навлажнува. Интервенцијата се спроведува амбулантски без анестезија, додава тој.
„Фрагментацијата може да се направи и ендоскопски, со УРС /уретерореноскопија/ – со внесување на инструмент преку уретрата и мочниот меур во уретерот или бубрегот, каде фрагментацијата се врши со ласер или пневматски литотриптор. Со оваа метода, како и кај ESWL, потребно е фрагментите да бидат што помали за природно да се елиминираат“, вели д-р Симиќ.
Тој додава дека за „многу големи и комплицирани калкули, како и за калкули отпорни на ESWL, се користи PCNL /перкутана нефролитотрипсија/ – ендоскопски инструмент се пренесува преку кожата во собирниот систем на бубрегот каде фрагментација на калкулите и евакуација на фрагментите се изведуваат“.
„Во еден до два проценти од случаите, класичната отворена операција е неопходна.и се прави засек на кожата и на органот каде што е каменот и се вади“, вели д-р Дејан Симиќ.
