Во научното списание Science е објавена статија за закрепнување на децата од Ковид-19. Научниците ги сумираат досега познатите факти, зошто децата најчесто се разболуваат во поблага форма од возрасните, како и зошто некои деца развиваат сериозни компликации, како што е мултиоргански воспалителен синдром, по благо или асимптоматско закрепнување од Ковид. Еден од факторите на ризик за развој на ова може да биде дебелината. Тие пишуваат и за долгиот ковид, улогата на децата во ширењето на коронавирусот кај населението и важноста на вакцинацијата.
Група научници објави напис во списанието Science за претходно познатите факти за децата и ковид-19, кој е сумиран подолу. Многу работи се веќе познати по повеќе од две и пол години од појавата на новиот коронавирус, но – така пишуваат научниците – ќе бидат потребни многу истражувања за да се разберат долгорочните последици од Ковид кај децата.
Зошто децата најчесто го преболуваат Ковид во поблага форма?
Пандемијата на Ковид-19 донесе многу изненадувања, вклучително и тоа што децата имаат тенденција да се разболуваат помалку сериозно од возрасните. Ова е инаку невообичаено кај респираторните заболувања. Едно од клучните прашања од почетокот на пандемијата е зошто бебињата и малите деца имаат поблаг клинички тек на Ковид по инфекцијата со новиот коронавирус, но се поранливи на „старите“ патогени. Сите групи на население (луѓе од сите возрасти) беа „наивни“ за САРС-КоВ-2, бидејќи нашиот имунолошки систем не го сретнал пред епидемијата. Поинаку е со „старите“ вируси кои долги години кружат меѓу луѓето. Поради претходна изложеност и вакцинација, постарите деца и возрасните имаат подобар специфичен имунитет, т.е. отпорност против специфичен патоген.
Децата, од друга страна – ова е најверојатниот одговор на горенаведеното прашање – имаат поизразен вроден или природен неспецифичен имунитет, кој не е насочен против специфични патогени. Сепак, неговиот ефект е краткотраен, бидејќи нема имунолошка меморија. Имуните клетки на вродениот имунитет се особено активни на мукозните мембрани, вклучувајќи ја и респираторната мукоза. Брзиот одговор на имунолошкиот систем на слузницата на детето во споредба со мукозата на возрасен значи дека може да го уништи вирусот уште пред да влезе во телото. Ова е веројатната причина што многу деца ја преболуваат болеста асимптоматски.
Искуството на децата кои се опоравуваат од инфекција со понови, позаразни верзии на коронавирусот покажува дека вродениот имунитет сè уште игра важна улога. Но, постојат стравувања дека ќе се појават нови варијанти кои полесно ќе го избегнат вродениот имунитет.
Зошто некои деца развиваат мултиоргански воспалителен синдром?
Мултиоргански воспалителен синдром (MIS-C) се јавува во рок од 3 до 6 недели од лесна или асимптоматска инфекција со коронавирус. Додека тешката форма на Ковид најчесто се јавува кај постарите лица, мултиорганскиот воспалителен синдром најчесто се развива кај здрави деца на возраст меѓу 6 и 12 години. Се појавува треска и воспаление на неколку важни органи, најчесто срцето, крвните садови и гастроинтестиналниот тракт. Статистиките од САД покажуваат дека MIS-C се јавува кај три од секои 10.000 заразени лица на возраст под 21 година, со стапка на смртност од 0,8%. Трајно оштетување на срцето е можно и кај пациенти кои се опоравиле.
Дебелината е идентификувана како фактор на ризик, бидејќи приближно 30 проценти од децата со воспалителен синдром се дебели, но улогата на дебелината и причините за MIS-C остануваат непознати. Тие, исто така, идентификуваа одредени генетски фактори кои промовираат прекумерно воспаление. Сепак, студиите сè уште не дале јасен одговор на прашањето зошто болеста се појавува кај претходно здрави деца кои закрепнале од ковид во блага, па дури и асимптоматска форма.
По инфекција со омикрон, во споредба со претходните верзии, мултиорганскиот воспалителен синдром се јавува поретко и во помалку сериозна форма. Истражувањата покажаа дека вакцинацијата против Ковид го намалува ризикот од развој на синдромот кај децата, веројатно поради помал ризик од инфекција. Целокупната инциденца на MIS-C се намалува, исто така поради зголемениот процент на вакцинирани и оздравени деца.
Долг ковид кај децата
Повеќето деца целосно се опоравуваат од Ковид, но некои развиваат постојани симптоми познати како долг ковид. Проценките за преваленцата на долгорочниот ковид кај децата варираат од 1:4 до 1:100, во зависност од методологијата на истражувањето и дефиницијата на болеста. Според проценките на Националната канцеларија за статистика, има околу 120.000 деца* во ОК кои страдаат од ефектите на продолжениот ковид, меѓу нив 26.000 имаат симптоми кои траат повеќе од една година. Кај четвртина од децата симптомите траеле неколку месеци по хоспитализацијата поради акутна инфекција, а кај речиси една десетина од децата биле зафатени неколку органски системи. Долготрајниот ковид се појавил и кај деца, кои претходно ја имале основната болест претрпел во блага или асимптоматска форма. Вкупно беа пријавени повеќе од 200 различни симптоми кои ги зафатија сите органи.
Авторите на написот посочуваат дека е тешко да се толкуваат податоците, бидејќи не постои дефиниција за долгорочен ковид кај децата. Исто така, не постојат стандардни критериуми за дијагноза на долгиот ковид. Се очекува меѓународната педијатриска професија да се договори за ова во 2023 година. „Ова ќе биде важен чекор во препознавањето и лекувањето на болеста“, додаваат авторите. Засега се смета дека е причина за загриженост доколку детето не се опорави целосно од Ковид по четири недели. Се смета дека има долг ковид ако симптомите не исчезнат по 12 недели. Кај постарите деца (над 6 години) и тинејџерите, ризикот од долгорочни симптоми на Ковид е поголем, покажаа студиите. Истото важи и за децата со алергиски заболувања.
Децата кои страдаат од долг ковид може да се поделат во две групи. Првиот не може да функционира нормално поради симптоми како што се (меѓу другите) болка, замор, влошување на симптомите по напор, главоболки и когнитивни проблеми. Во втората група спаѓаат оние кои имаат дополнителни пост-инфективни компликации, како што се воспалителен синдром на повеќе органи, невролошки нарушувања, миокардитис. Исто така, се верува дека надминувањето на Ковид го зголемува ризикот од развој на дијабетес тип 1 кај децата. Причината за ова се уште не е позната и бара дополнително истражување.
Имајќи го предвид сето горенаведено, многу е важно да се обидеме да го намалиме вирусното оптоварување кај детската популација, без оглед на претежно благото закрепнување од болеста. Бројот на инфекции може да се намали првенствено со вакцинација и уредување на соодветни системи за вентилација во училиштата, пишуваат авторите.
*Обединетото Кралство има приближно 33 пати повеќе жители од Словенија.
Улогата на децата во ширењето на коронавирусот
На почетокот на пандемијата, улогата на децата како носители на новиот коронавирус беше многу потценета. Во тоа време училиштата беа главно затворени. Сега постојат недвосмислени докази дека децата играат важна улога во ширењето. Улогата што една личност или група ја игра во ширењето на вирусот се определува со комбинација на изложеност (веројатност за изложеност на инфекција), чувствителност (веројатност за инфекција ако е изложена) и преносливост (веројатност за пренос на други ако е заразена). Авторите заклучуваат дека важната улога на децата во пренесувањето на коронавирусот веројатно се должи на поголемата изложеност во училиштата.
Постојат неколку причини за ова. Во училиштата, стотици деца се мешаат секој ден во преполни затворени простори кои често се слабо проветрени, што го олеснува пренесувањето на инфекцијата. Покрај тоа, инфекцијата кај децата лесно се занемарува, бидејќи во споредба со возрасните, тие почесто ја преболуваат асимптоматски или со релативно благи или атипични симптоми.
Најјасните наоди за улогата на децата во пренесувањето на населението доаѓаат од студиите кои покажаа значително намалување или зголемување на растот на епидемијата кога училиштата беа затворени или отворени.
Многу големи студии спроведени во САД, ОК и Данска покажаа дека возрасните кои живеат со деца имаат поголем ризик од инфекција од оние кои живеат без деца. Тие, исто така, забележуваат дека мерките во училиштата можат значително да го намалат бројот на епидемии во училиштата и, следствено, и кај населението. Клучни мерки се регулирање на системите за вентилација, употреба на заштитни маски во време кога вирусот е висок кај населението, вакцинација и редовно тестирање на учениците.
Важноста на вакцинирањето на децата против Ковид
Причините за вакцинирање на децата се јасни, пишуваат авторите на статијата. Неодамнешните бранови предизвикани од варијантите делта и омикрон не научија дека инфекциите кај децата не се толку безопасни како што се мислеше. Според податоците на Детскиот фонд на Обединетите нации (УНИЦЕФ), околу 17.000 деца и адолесценти ги загубиле животите ширум светот поради Ковид, од кои половината се на возраст под 10 години. Оваа бројка се заснова на постари проценки за вкупно 4,4 милиони смртни случаи од Ковид (во целото население во 91 земја). Сега знаеме дека тоа беше потценета бројка. Неодамнешните наоди на Светската здравствена организација (СЗО) за 14,9 милиони прекумерни смртни случаи ширум светот, заедно со откритието на УНИЦЕФ дека 0,4 отсто од смртните случаи од Ковид се меѓу децата и адолесцентите, може да значи дека досега починале дури 60.000. Ако бројката е вистинита, тоа значи дека стапката на смртност кај децата од Ковид е слична на стапката на смртност од некои други болести што може да се спречат со вакцини, како што е менингитисот кај децата, и е речиси исто толку висока како стапката на смртност од сипаници.
Во Словенија, според податоците на НИЈЗ, 31% од тинејџерите на возраст од 12 до 17 години (околу 38 илјади) се целосно вакцинирани против Ковид-19, а добар процент во возрасната група од 0 до 11 години (околу 2.200 лица).
Покрај потенцијалот за намалување на бројот на смртни случаи од ковид кај децата, вакцинацијата има и други докажани придобивки. Во бранот на делта верзијата во летото и есента 2021 година, најмногу хоспитализирани во Соединетите Држави имало кај невакцинираните адолесценти. Само 8 отсто од хоспитализираните адолесценти биле целосно вакцинирани, но оваа пропорција се зголемила на нешто повеќе од 20 отсто во декември 2021 година, кога (исто така) омикронот веќе се шири, се вели во истражувањето. Друга студија покажа дека две дози од вакцината Pfizer се повеќе од 90 проценти ефикасни во заштитата од мултиоргански воспалителен синдром.
Сè уште нема релевантни истражувања за ефективноста на вакцинацијата во спречувањето на долгорочниот ковид кај децата, но некои педијатриски здруженија се залагаат за вакцинирање на децата поради оваа причина врз основа на доказите кај возрасните. Опсежните студии во САД и Европа ја потврдија безбедноста на детските вакцини. И покрај тоа, докажаните придобивки и ентузијастичката поддршка на повеќето педијатриски здруженија, малку родители сепак одлучуваат да ги вакцинираат своите деца. Во јужните држави на САД, само околу 15 отсто од децата на возраст меѓу 5 и 11 години се вакцинирани. Дополнително на загриженоста е зголемениот антивакцинален активизам насочен против сите педијатриски вакцини, не само против Ковид. Затоа, пишуваат авторите на статијата, императив е да се забрзаат напорите за едукација на родителите за сериозноста на инфекциите кај децата и позитивното влијание на вакцинацијата врз здравјето. Во исто време, потребни ни се проширени студии за ефикасноста на вакцините за детството – и за веќе одобрените вакцини со mRNA и за поновите вакцини. Овие вакцини на крајот би можеле да бидат вклучени во рутинските програми за имунизација на детството за да се избегнат инфекции со коронавирус, пишува Science.
